“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Baholash
. Aksiologiyaning asosiy kategoriyalari qatoriga qadriyat bilan bir qatorda 
hajman juda keng tushuncha – «baholash» ham kiradi. Baholash – buyumning inson faoliyati, 
uning ehtiyojlarini qondirish uchun ahamiyatini anglab etish vositasi. Baholash sub’ektning o‘z 
hayoti va faoliyati uchun hodisalarning ijtimoiy ahamiyatini aniqlashidir. U insonga hodisalar 
dunyosida mo‘ljal olish imkonini beradi, uning faoliyatini yo‘lga soladi. Baholash universaldir: u 
sezgilar va aql-idrok darajasida, emotsiyalar va tuyg‘ular, tasavvurlar, idroklar, mulohazalar, 
mayllar, istaklar, intilishlar, afzalliklar va albatta, faoliyat ko‘rinishida ro‘yobga chiqib, inson 
hayot faoliyatining barcha turlariga ta’sir ko‘rsatadi. 
Baholashning mohiyatini teranroq anglab etish uchun uni «qadriyat» bilan solishtirish 
o‘rinli bo‘ladi. Baholash va qadriyat – bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan tushunchalar, lekin 
ularning o‘rtasida jiddiy farq ham mavjud. Xo‘sh, bu farq nimalarda ko‘rinadi? 
Birinchidan, qadriyat biz baho berayotgan narsa, ya’ni baholash predmeti bo‘lsa, baholash 
– bu baho berish jarayoni, ya’ni aqliy faoliyat bo‘lib, uning natijasi o‘laroq borliqning muayyan 
predmeti biz uchun qanday qimmatga ega ekanligi aniqlanadi. Predmetni yoki uning xossasini 
foydali, yoqimli, yaxshi, chiroyli deb topib, biz baholashni amalga oshiramiz.
Ikkinchidan, faqat ijobiy ahamiyat kasb etuvchi qadriyatlardan farqli o‘laroq («salbiy 
qadriyatlar» bo‘lishi mumkin emas), berilgan baho ijobiy bo‘lishi ham, salbiy bo‘lishi ham 
mumkin. Biz muayyan predmetni yoki uning xossasini foydali emas, balki zararli deb, 
topishimiz, muayyan xatti-harakatni yomon, axloqqa zid deb, baholashimiz, ko‘rilgan filmni 
mantiqsiz deb, qoralashimiz mumkin. Bunday fikrlarning barchasi baholash hisoblanadi. 
Uchinchidan, qadriyat amaliy munosabat mahsuli sifatida ob’ektiv hisoblanadi. Baholash 
esa, sub’ektivdir. U ob’ektiv qadriyatning sifatigagina emas, balki baholovchi sub’ektning 
ijtimoiy va individual fazilatlariga ham bog‘liqdir. Ayni shu sababli, ayni bir hodisa ayni bir 
davrda yashayotgan odamlar tomonidan turlicha baholanishi mumkin.