“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Diniy dunyoqarash 
dunyoqarashning tarixan ikkinchi shakli dindir («din» so‘zi 
arabchadan tarjimada «e’tiqod», «ishonch», «ishonmoq» degan ma’nolarni anglatadi). Mif kabi, 
din zamirida ham e’tiqod, tuyg‘ular va emotsiyalar yotadi. Garchi din kurtaklari «aqlli odam» 
dunyoqarashi shakllanishining dastlabki bosqichlarida, ya’ni taxminan 40–60 ming yil 
muqaddam paydo bo‘lgan bo‘lsada, umuman olganda, u dunyoqarashning mustaqil shakli 
sifatida keyinroq, jumladan, mif ta’sirida insonning mavhum fikrlash qobiliyati sezilarli darajada 
kuchaygan davrda vujudga kelgan. Diniy dunyoqarashning muhim jihatlarini diniy tuyg‘u, diniy 
aqidalarga ishonish, sig‘inish, diniy e’tiqod va shu kabilar tashkil qiladi. 
Din murakkab ma’naviy tuzilma va ijtimoiy-tarixiy hodisa bo‘lib,unda e’tiqod muqarrar 
tarzda birinchi o‘ringa qo‘yiladi va hamisha bilimdan
 
ustun turadi. 
Dinning asosiy funksiyalari. 
Mif bilan taqqoslaganda, din funksiyalari murakkabroqdir. 
Din funksiyalari orasida quyidagilarni farqlash mumkin: 
• dunyoqarashni shakllantirish funksiyasi butun borliq qachon va nima uchun paydo 
bo‘lgan va bunda g‘ayritabiiy kuchning roli qanday namoyon bo‘lgan,degan savollarga javob 
beradi; 
• kommunikativ funksiyasi muloqot va shaxslararo aloqalarning muayyan tipini 
ta’minlaydi, jamiyatning jipslashuvi va yaxlitligiga ko‘maklashadi; 
• tartibga solish funksiyasi odamlar xulq-atvorini tartibga soluvchi tegishli me’yorlar 
va qoidalarni belgilaydi
;
 
• kompensatorlik funksiyasi etishmayotgan axborot, diqqat-e’tibor, g‘amxo‘rlik o‘rnini 
to‘ldiradi, hayot ma’nosi, istiqbollar va shu kabilarning yo‘qligini sezdirmaydi, ya’ni insonning 
kundalik hayotda qondirilmagan ehtiyojlari o‘rnini to‘ldiradi. 
Dinning asosiy ildizlari. 
Din qonuniy hodisa sifatida vujudga kelgan bo‘lib, u insonning 
g‘ayritabiiy narsalar va hodisalarga bo‘lgan e’tiqodini to‘yintiruvchi chuqur ildizlarga egadir. 
Dinning psixologik ildizi, 
avvalo, inson tabiatida mavjud bo‘lib, u inson intellektining 
rivojlanish darajasi va tanqidiy fikrlash qobiliyatidan qat’i nazar, nafaqat tushunish, anglash, 
balki e’tiqod qilish istagi va hattoki ehtiyojining hamisha namoyon bo‘lishidir. 
Dinning gnoseologik ildizlari 
oqilona bilim nuqtai nazaridan dunyo o‘z rang-barangligida 
insonga cheksiz murakkab bo‘lib tuyulishida namoyon bo‘ladi. 

---

Dinning ijtimoiy ildizlari 
jamiyatda doimo mavjud bo‘lgan tengsizlik, qashshoqlik va 
adolatsizlikni, odamlar qancha urinmasin o‘zgartira yoki enga olmaganligi bilan bog‘liq. 
Adolatsizlik va foniy dunyoning nomukammalligi tuyg‘usi chorasizlik va umidsizlikni yuzaga 
keltiradi, so‘nggi zikr etilgan tuyg‘ular osongina u dunyoda hayotning mavjudligiga bo‘lgan 
ishonchga aylanadi. Vaholanki, har qanday din haqiqiy hayot u dunyodadir, deb o‘rgatadi. 
Muammolar, qiyinchiliklarga duch kelgan va real hayotda o‘ziga tayanch topa olmagan inson 
g‘ayritabiiy kuchlarga umid bog‘lab, narigi dunyoga murojaat etadi. Ularga e’tiqod qilib, 
odamzod taskin, tasalli topadi va oxir-oqibatda taqdirga tan beradi. 
Dinning siyosiy ildizlari 
turli siyosiy kuchlarning dindan o‘z mayda-chuyda 
manfaatlarida foydalanish imkoniyati va shu tariqa uni bevosita yoki bilvosita qo‘llab-
quvvatlashi orqali, uning jamiyatdagi roli va ta’sirini kuchaytirishida namoyon bo‘ladi. Shu 
ma’noda din va siyosat o‘rtasida ham uzviy va doimiy aloqa mavjud.