“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

4. Idrok haqida tushuncha. 
Kasbiy psixologiyada i
drokning 
o’ziga xos xususiyatlari.
 

---

Masalan, gul bozorida aynan qip-qizil atirgul sizga yoqib qolib, o‘shani harid qilasiz, qolgan 
gullar fonday ongingiz aktiviga o‘tmaydi. Idrokning sezgidan farqi, narsalarni umumlashgan 
holda, uning hamma xususiyatlari bilan 
birgalikda 
aks etishidir. 
Ya’ni, idrokning asosida narsa va hodisaning yaxlitlashgan obrazi yotadiki, bu obraz 
boshqalaridan farq qiladi. Idrok o‘ziga nisbatan soddaroq bo‘lgan sezgi jarayonlaridan tashkil 
topadi.
Masalan, olmaning shaklini, xidini, mazasini, rangini sezamiz, ya’ni alohida-alohida 
xossalar ongimizda aks etadi. Bu - sezgilarimizdir. Sezgilar yaxlit tarzda idrok jarayonini 
ta’minlaydi. Lekin olimlar idrokni sezgilarning oddiygina, mexanik tarzdagi birlashuvi, degan 
fikrga mutloq qarshilar. Chunki idrok ongli, maqsadga qaratilgan murakkab jarayon bo‘lib, unda 
shaxsning u yoki bu ob’ektga shaxsiy munosabati va idrokdagi faolligi asosiy rol o‘ynaydi. 
“Idrok tug‘mami yoki o‘zlashtirilganmi?”
- degan savol ahamiyatlidir. Har ikkalasiga 
ham ( tug‘ma hamda o‘zlashtirilgan) deb javob bera olamiz. Idrok - his tuyg‘ular, ruhiy 
kechinmalar orqali boyitib boriladi. Shu sababli ham bizga turli darajadagi tahlil
natijalari zarur bo‘ladi. “Oddiy” tushunchalar bu inson miyasining yaratuvchilik 
mahsulidir.
47-rasm 
Ushbu rasmda noaniq bo‘lgan ot yoki tyulen shakli mavjud. Agar 10 ta odamdan ferma 
hayvonlari haqida o‘ylashlari so‘ralsa, ushbu 10 ta odamdan taxminan 7 tasida ot haqida, 
bordi-yu ulardan dengiz hayvonlarini o‘ylashlari so‘ralsa 10 ta odamdan 7 tasida tyulen haqida 
tushuncha hosil bo‘ladi. Idrokning asosida narsa va hodisaning yaxlitlashgan obrazi yotadiki, 
bu obraz boshqalaridan farq qiladi.
94