“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

Buddaviylikning parchalanib ketishi. 
Barcha jahon dinlari kabi buddaviylik ham 
ijtimoiy taraqqiyot natijasida va turli mamlakatlardagi ijtimoiy guruxlar tuzumlarning 
xususiyatlariga qarab, turli mazhablarga bo‘linib ketgan. 

---

Buddaviylikda bir necha mazhablar paydo bo‘lgan. Bulardan eng yirigi I - asrda undan 
ajralib chiqqan hinoyana ("kichik arava", tor yo‘l ma’nosida) SHri Lanka, Birma kabi 
mamlakatlarda keng tarqalgan; maxoyana ("katta arava", keng yo‘l ma’nosida) Tibet, Xitoy, 
YAponiya, Mongoliyada hamda Oltoy va Uzoq SHarqda yashovchi ba’zi xalqlar o‘rtasida keng 
tarqalgan. 
Buddaviylikka xos mazhablardan biri Tibet Mongoliyada tarqalgan bo‘lib, u lamaizm 
degan nom bilan yuritiladi. Buddaviyliknnng bu mazhabi mahalliy xalqlar o‘rtasida qadimdan 
mavjud bo‘lgan diniy tasavvur va urf-odatlarni o‘zlashtirgan. Lamaizmda buddaviylikka xos 
tasavvurlar bilan bir qatorda, Buddaning yana kaytib kelishi va er yuzida adolatli hokimiyat 
o‘rnatishi to‘g‘risidagi rivoyatga keng o‘rin berilgan. Lamaizmni ko‘chmanchi, qoloq, savodsiz 
xalq hayotiga moslashtirishga urinish mavjud, va undagi ibodat qilish tartibi ham ancha 
soddalashtirilgan. 
Hindistonda quldorlik tartiblari barham topishi bilan buddaviylik braxmanizmga tobora 
yaqinlashib borgan, va keyinchalik hinduizmga qo‘shilib ketgan. XI-XII asrlarda buddaviylyak 
Hindistonda o‘z ta’sirini deyarli yo‘qotgan. 
Buddaviylik ta’limotini tartibga solish maqsadida 1871 yilda Birmada buddavistlarning 
maxsus ibodatxonasida Tripitakaning turli tarjimalari va variantlarini taqqoslash natijasida 
yagona teksti ishlab chiqilgan edi. YAngi tekst mazmuni 729 ta marmar plitaga tushirilgan edi. 
Bu yozuvlar saqlangan ibodatxona dunyo buddistlarining muqaddas joyiga aylantirilgan. 
Buddaviylik ruhoniylari xalqaro miqyosda uning mavqeini kuchaytirishga harakat 
qilmoqdalar. SHu maqsadda buddaviylikning‘ turli tashkilotlarini birlashtirmoqdalar, 
buddistlarning xalqaro konferensiyalari, s’ezdlarini muntazam o‘tkazmoqdalar. 
Buddaviylikning bir necha xalqaro tashkilotlari mavjud. SHulardan eng yirigi Jahon 
buddistlari qardoshligidir. U 1950 yili tuzilgan. 1956 yilda otaxon buddistlarining bu din paydo 
bo‘lganligini 2500 yilligi nishonlandi. 
Markaziy Osiyoda bir necha yuz mingdan iborat koreys millatiga mansub kishilar 
yashaydi. Ularning oilaviy-maishiy an’analari, milliy udumlarining ayrim tarkibiy qismlari 
mahoyana (shimoliy) ko‘rinishdagi buddaviylik ta’sirida shakllangan. Xozirgi vaqtda bu 
mintaqada, ayniqsa, O‘zbekistonda koreys buddistlarni xristianlik ta’siriga olishga qaratilgan 
harakatlar avj olmoqda.