Ijtimoiy fanlar

 
3-MAVZU: JAMIYAT YAXLIT TIZIM SIFATIDA.  
Reja: 
1.  Jamiyat va ijtimoiy tizim tushunchalari.  
2.  Jamiyat to’g’risidagi qarashlar xilma-xilligi. 
3.  Hozirgi kun jamiyatining ko’rinishlari va turlari. 
 
Jamiyat – kishilar hayotiy faoliyatining tarixiy rivojlanish shakli bo’lib, o’z 
tuzilishi  jihatidan  murakkab  tizimni  tashkil  qiladi.  Jamiyatni  sotsial  tizimning 
muayyan  konkret  shakli  sifatida,  uning  funksional  va  rivojlanish  qonuniyatini, 
har  bir  bo’lakchalarning  o’ziga  xos  tomonlarini,  o’zaro  munosabatlarini  ilmiy 
jihatdan o’rganib, to’g’ri boshqarish muhim ahamiyatga ega. 
Chunki,  o’z  vaqtida  keyingi  oqibati  o’ylanmagan,  oldindan  sotsiologik 
asosda  tahlil  qilinmagan  va  oldi  olinmagan  nuqsonlar  jamiyat  taraqqiyotida 
salbiy asoratlar qoldiradi. 
Sotsiologiya  tarixida  jamiyat  –  o’z  ijtimoiy  ehtiyojlarini  qondiruvchi 
kishilar  birligi  sifatida  tushunilgan.  Shu  bilan  birga,  jamiyat  ayrim  ijtimoiy 
birlikgina emas, balki ijtimoiy munosabatlar majmuasi hamdir. 
Sotsiologiya  jamiyat  to’g’risidagi  ta’limot  bo’lib,  ijtimoiy  tizimlar 
rivojlanishi va funksional qonunyatlar, harakatlantiruvchi kuchlarni o’rganuvchi 
fan  hamdir.  U  turli  ijtimoiy  hodisalar,  jamiyat  va  tabiat  o’rtasidagi 
aloqadorlikni, shuningdek, shaxs, kishilarning ijtimoiy xulqi, uning elementlari 
va rivojlanish qonuniyatlarini o’rganadi. 
Hozirgacha jamiyat hayotini sotsiologik jihatdan tadqiq qilish asosan, ikki 
yo’nalishda  rivojlanib  keldi.  Birinchi  yo’nalish  O.Kontdan  fransuz  sotsiologi 
E.Dyurkgeym  orqali  rivojlantirilgan,  amerikalik  sotsiolog  T.Parsonslarning 
sotsiologik  ta’limotlarini  o’z  ichiga  oladi.  Bu  yo’nalishda  ijtimoiy  tizim 
o’zgarishi  tashqi  kuchlar  ta’siri  orqali  tushuntirilib,  ko’proq  psixologik 
omillarga e’tibor berilgan. 

---

Ikkinchi  yo’nalish:  marksistik  sotsiologik  ta’limot  bo’lib,  unda  ijtimoiy 
tizim  ichki  ziddiyatlar  asosida  ichki  kuch  ta’siri  orqali  tushuntirilib, 
materialistik  mohiyatga  ega  bo’lgan  moddiy  munosabatlarning  belgilovchi 
roliga asosiy e’tibor qaratilgan. 
Har  ikki  ta’limot  ham  jamiyat  hayotida  muhim  belgilarni  o’zida 
mujassamlashtirib keldi. 
Sotsiologik amaliyot funksional o’zgarishlarsiz, evolyusiyasiz, revolyusiya 
tushunchasi  bilan,  funksional  munosabatlar  tahlilisiz  ijtimoiy  tizimlar 
rivojlanishini  faqat  ziddiyat  va  konfliktlar  orqali  asoslashga  urinuvchi  bu 
ta’limot  jamiyat  hayotini  bir  tomonlama  o’rganishga  olib  kelganligini  davr 
ko’rsatmoqda. 
Burjua sotsiologiyasi nomi bilan atalgan g’arb sotsiologik ta’limotida ham 
o’ziga  xos  ijobiy  jihatlar  bilan  bir  qatorda,  ijtimoiy  tizimlar  rivojlanishining 
ichki  ziddiyatli  xususiyatlarini  hisobga  olmaslik  ham  jamiyatni  bir  tomonlama 
tushuntirishni bildiradi. 
«Jamiyat  hayotining  industrlashuvi  ob’ektiv  ravishda,  qaysi  ijtimoiy 
tizimlar  bo’lishidan  qat’i  nazar,  ijtimoiy  ierarxiyaning  bir  xil  (yagona)  tipiga 
olib  boradi»  degan  amerika  sotsiologlarining  fikri  tarixiy  rivojlanish 
amaliyotida tasdiqlanmoqda.