Ijtimoiy fanlar

kichik tizimdan iboratdir: 
1. Shaxsning individualligi. 
2. Shaxslararo munosabatlari. 
3. Munosabatlar sub’ekti. 
1.  Shaxsning  individualligi  undagi  harakter,  irodadunyoqarash,  faoliyat 
jarayonidagi  ba’zi  bir  xususiyatlar  bilanelgilanadi.  Undagi  individual 
xususiyatlaruning amaliy faoliyatida namoyon bo‘ladi. 
2.  Shaxsning  shaxslararo  munosabati,  avvalo  shu  munosabatlar  sis-
temasi  elementlaridan  biri  ekanligini  bildiradi. Shaxslararo munosabat shaxs 
rivojlanishining,  uning  komil  inson  sifatida  tarkib  topishining  asosi  sifatida 
xizmat  qiladi,  shu  sababli    shaxsning    shaxslararo    munosabatlar    shaxsda 
                                                           
24
  Каримов  И.А.  Озод  ва  обод  Ватан,  эркин  ва  фаровон  ҳаёт  –  пировард  мақсадимиз.  Т.8.  Т.: 
«Ўзбекистон», 2000, 358–361-бетлар. 

---

insoniylik,  poklik,  rostgo‘ylik,  samimiylik  kabi  xislatlarning  shakllanishida  va 
takomillashuvida alohida o‘ringa ega. 
3.  Munosabatlar  sub’ekti.  Shaxsning  ijtimoiy  munosabatlar  sub’ekti 
sifatida  mavjud  bo‘lishi  uning  shu  munosabatlardagi  sub’ekt  sifatidagi 
maqomini belgilaydi. 
Shaxs  ma’lum  sotsial  xususiyatli  hodisalarning  oqibatigina  emas,  balki 
sababi  hamdir.  Har  bir  shaxsning  sotsial  sifatlari  uning  amaliy  faoliyatining 
mazmun  va  harakterini  belgilaydi.  Aynan  faoliyat  jarayonida  kishi  atrofdagi 
muhitning  o‘ziga  xos  xususiyatlarini  ishlab  chiqadi.  Sotsial  xususiyatlar 
shaxsning ichki holat ta’sirida uning faoliyatida o‘rab turgan voqelikka shaxsiy 
munosabat  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Sotsial  xususiyatlar  bu  ma’lum  sotsial 
muhit sharoitlarida individlar orasidagi o‘zaro ta’sirlar jarayonida yuzaga kelgan 
aloqalar  tizimidir.  Shaxsnipg  sotsial  xususiyati  kishining    faoliyati,    xatti-
harakatida,  uning  sotsial  sifati  shaklida  ko‘rinadi.  Shaxsning  sotsial  sifatlarini 
tashkil etuvchi elementlarga (shaxs sotsial maqsadi): 
- o‘z faoliyati jarayonida amal qiluvchi norma va qadriyatlar; 
- foydalanadigan belgilar tizimi; 
- o‘z rolini bajarish va tashqi dunyoga nisbatan erkin harakat qilish uchun 
yordam beruvchi bilimlar  majmuasi: bilim va qaror qabul qilishda mustaqillik 
darajasi kiradi. 
Shaxs sotsiologiyasida shaxs manfaati alohida o‘ringa ega. Shaxs manfaati 
-  bu  individ  faoliyatining  u  yoki  bu  ehtiyojini  qondirish  bilan  bog‘liq 
yo‘nalganligidir. Manfaatlar asosida kishilarning ehtiyojlari yotadi. Ular sotsial 
qonunlar  talablarini  ifodalaydi,  buning  natijasida  manfaat  ehtiyojini  anglashda 
muhim rol o‘ynaydi. Manfaatning 4 turi mavjud: 
1. Munosabat manfaati: - shaxs faoliyatida u yoki bu ob’ektdagi voqea va 
hodisalarga  nisbatan  qiziquvchanligini  anglatadi.  Munosabat  manfaati  2 
ko‘rinishda  kechadi:  a)  asosiy  munosabat  manfaati  -  bu  shaxsning  hayotida 
maqsad va vazifasini, harakatlarini o‘z ichiga oladi. b) yordamchi yoki ikkinchi 
darajali munosabat manfaatdir. Bu shaxs faoliyatining maqsad va vazifalaridan 
tashqari uning boshqa voqelikka qiziqishini bildiradi. 
2.  Harakat  manfaati:  –  shaxsning  u  yoki  bu  faoliyatida  qatnashishi-da 
ko‘rinadi. Aktiv yo passivligini bildiradi. Harakat manfaati: a) maqsadli va b) 
maqsadsiz bo‘lishi mumkin. (boshlang‘ich faoliyati bilan cheklanib qolgan, tor 
doiradagi harakat). 
3.  Tayanch  manfati:  –  shaxsning  boshqa  shaxslar,  guruhlar  bilan  uzoq 
sotsial ta’sirlashuvida shakllangan va turli vaziyatlarda o‘z yo‘nalishini  saqlab 
qolgan manfaatdir. Shaxslararo va guruhlararo munosabatlarda shakllanadi.. 
4.  Yunalish  manfaati:  –  bu  yo‘nalish  manfaatlar  ichida  juda  murakkab 
bo‘lib u shaxs manfaatlaridan birini tanlashi bilan bogliq. 
Demak,  shaxsning  tipi  u  yashaydigan  jamiyatning  ijtimoiy  tuzilishiga 
bog‘lik. Shaxsning shakllanishini belgilovchi omillar quyidagilardan iborat: 
1) Ijtimoiy siyosiy tuzum. 
2) Tarbiya va maorif tizimi. 
3) Turmush. 

---

4) Mehnat faoliyati. 
5) Ijtimoiy faoliyat. 
6) Oila va boshqalardir.