“ijtimoiy fanlar” kafedrasi

Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish

1991 yil 19 noyabrda bu haqda maxsus qonun qabul qilingan. Mazkur qonunning qabul qilinishiga quyidagilar obyektiv sabablar bo`ldi:

1. Totalitar tuzumda shaxsning mulkdan begonalashuvi oqibatlarini tugatish;

2. Davlat mulkining tarkibiy markazlashuvining haddan ortishi, undan samarali foydalanish, boshqarish va nazorat qilishni ta'minlay olmaganligi;

3. Davlat mulkiga nisbatan tashmachilik va xo`jasizlikka barham berish;

4. Bozor iqtisodiyoti, tadbirkorlik faoliyatini yo`lga qo`yish mulkning davlat qo`lida haddan ortiq markazlashuviga zid ekanligi.

Davlat tasarrufidan chiqarish deyilganda davlat korxonalari va tashkilotlarini jamoa ijara korxonalariga, aksiyadorlik jamiyatlariga, davlatga qarashli bo`lmagan boshqa korxonalar, tashkilotlarga aylantirilishi tushuniladi.

Xususiylashtirish deyilganda esa, fuqarolar va davlatga taalluqli bo`lmagan yuridik shaxslarni davlat mulki obyektlarini yoki davlat aksiyalarini davlatdan sotib olishi tushuniladi.

Bu ikki tushuncha o`rtasidagi asosiy farq shundan iboratki, davlat tasarrufidan chiqarilganda mulk huquqining ma'lum bir qismi davlat qo`lida saqlanib qoladi, xususiylashtirilganda esa mulk huquqi to`liq xususiy shaxslarga o`tadi.

Davlat organlari xususiylashtirish subyekti bo`la olmaydi. Xususiylashtirish obyektlarini davlat budjeti tomonidan sotib olishga yo`l qo`yilmaydi. Xususiylashtirish jarayoni mobaynida ko`p hollarda nizoli binolar xususida kelishmovchiliklar va tizim bo`limlarining aksiyadorlik jamiyatlari tarkibidan chiqarishlari bilan bog`liq bo`lgan nizolar kelib chiqmoqda.

Tajriba shuni ko`rsatadiki, ayrim korxonalar va idoralar tomonidan O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari hamda Vazirlar Mahkamasining davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish masalalariga oid qaroriga yetarlicha e'tibor berilmayotgan hollar uchrab turadi. Ularni bajarishda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va xususiylashtirish jarayoniga to`siqlar tug`diradigan tor mahkamachilikka yo`l qo`yilayotganidan dalolat beradi.

O`zbekiston Respublikasi Davlat mulkini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish uchun ariza berish va uni ko`rib chiqish tartibi to`g`risidagi Vaqtinchalik Nizomning 11-bandiga ko`ra, bunday ariza berilgan paytdan boshlab va ijobiy qaror qabul qilingan taqdirda, bu mulkka egalik qilish, undan foydalanish va boshqarish huquqini boshqa mulkdorga o`tkazilgan paytga qadar ma'muriy boshqarish organlari korxonani qayta tuzilishi, tugatilishi, shtat jadvali tuzilishini o`zgartirishi va xodimlarni ishdan bo`shatishi mumkin emas¹⁰.

Davlat uy-joy fondidagi turar joyni xususiylashtirishni amalga oshirishda fuqarolarning va mulkdorlarning huquqini himoya qilish munosabati bilan vujudga kelgan nizolar O`zbekiston Respublikasi FPK va “Davlat uy-joy fondini xususiylashtirish to`g`risida”gi Qonunning 26-moddasiga muvofiq sudlarga taalluqlidir¹¹.