Ijtimoiy fanlar fakulteti “pedagogika va psixologiya” yo’nalishi 2-bosqich 120 guruh talabasi mahmudova umidaning

1.2.J.Piaje qarashlarini L.S.Vigotskiy tomonidan tanqidiy tahlili.
J.Piajening egotsentrik nutq vazifasi va taqdiri haqidagi farazidan gumon qilib, L.S.Vigotskiy rus psixologiyasida birinchi bolib bolalar egotsentrizm fenomenining nazariy tahlili va eksperimental tadqiqini (o‘tkazgan) ochib bergan. L.S.Vigotskiy bola­ ning rivojlanishida egotsentrik nutqni yuzaga kelishi haqida o‘z farazini taklif qilgan. U egotsentrik nutqni «o‘zi uchun nutq» si­ fatida tashqi ijtimoiy nutqdan ichkiga o‘tish bosqichi sifatida tal-qin qilgan.
Bundan kelib chiqib ichki nutq rivojlanishining boshlang‘ich shakli sifatida egotsentrik nutqning tuzilish shakli sifatida o‘zi-ga xos xususiyatlari xarakterlidir: vaziyatda chetda bo‘lgan atrof-dagilar uchun tushunarsizlik, qisqartirilganlik, tushirib qoldirish-ga moyillik, egotsentrik nutq kattalarning ichki nutqi bilan uni yaqinlashtiruvchi, juda muhim vazifani bajaradi: bola xulq-at­ vorini rejalashtirish, tashkillashtirish va boshqarish (funksiyasi) vazifasi.
L.S.Vigotskiy egotsentrik nutq vazifalarini bunday izohlani-shini isbotlash uchun qator o‘ziga xos eksperimental usullarni qollagan. Masalan, bolalarning erkin faoliyati jarayoniga buzi-lishlar va qiyinchiliklarni kiritish ma’lum bir vaziyatni bolada ke-rakli qalam, qog‘oz bo'yoqni mavjud emasligi. Ma’lum bo‘lishi-cha, qiyinchilik vaziyatida egotsentrik nutq koeffitsienti deyarli ikki martaga oshgan. Bola yuzaga kelgan vaziyatni anglashga harakat qilib o‘z-o‘zi bilan mulohaza yuritadi: «Qalam qayerda endi qizil rangda chizib suv bilan ho‘llayman (namlayman), u qorayadi va ko‘k rangga o‘xshab qoladi». Singan qalam tramvay g‘ildiragini to‘g‘ri chizib tugatishga imkon bermasligi rasm sujeti-ni o'zgartirishga undaydi, keyin gap tramvayning ishdan chiqishi va uni sozlash haqida ketadi. Egotsentrik nutq funksiyasi xulq-at-vorning murakkab uyg‘unligidir (ritmligi) yanada keng ma’noda murakkab vaziyatdan chiqish rejasini ishlab chiqish kelgusidagi xatti-harakatlarni fikrlash, rejalashtirish va boshqarish vositasidir. Shu o‘rinda bunday rol haqida J.Piaje quyidagi fikrlarni bildir-gan: bola o‘zining xatti-harakatlari xususida faqat ovoz chiqa-rib o‘ylasaa, sira hech nimani hech kimga aytishni xohlamaydi. Bunday tarzda egotsentrik nutq taqdiri uning xususida butunlay ichki nutqqa tubdan o‘zgartirish bilan bog‘liq. J.Piajening egotsentrik nutq haqidagi dastlabki tasavvurlarini (J.Piaje egotsentrik nutqni ta’limotining negizi sifati ko‘rib chiqqan) L.S.Vigotskiy buzib, egotsentrizm fenomenining o‘zini inkor qilgan.³
J.Piaje hamkasbining egotsentrik nuqtayi nazarini rivojla­ nish yo‘llari haqidagi aytgan farazining ahamiyatga ega ekan-ligini e’tirof etgan. U egotsentrizm individualizm emasligini o‘z «Men»ini ___________________
³ Michael W. Eysenck, Mark T. Keane Cognitive psychology. Psychology press USA, 2005 130 bet
anglashni haddan ortiq oshib ketmasligini, balki bilish istiqbollarini o‘zgartirishini oldindan detentratsiya qila olmas-lik ekanligini e’tirof etib, yana bir bor egotsentrizm tushunchasi-ga oydinlik kiritgan. J.Piaje fikriga ko‘ra, egotsentrizm fenomeni umumiy xarakterga ega bo‘lib, nutq sohasida faqat uni ifodalash bilan bog‘lab berilmaydi. Bilish egotsentrizmi, xususan kattalarda fikr-mulohaza yuritganda yoki bilish jarayonida o‘zining obyek­ tiv holatini hisobga olmaganda (dastlabki faoliyat davrida ma’ru-za o‘qiyotgan o‘qituvchi o‘zi qay darajada bilsa, taxminan shu da­ rajada talabalar biladi, deb o‘ylashi mumkin) kuzatiladi.