Ijtimoiy-demografik prognozlashtirish reja: reja

Demografik jarayonlarni prognoz qilishda aholining istiqboldagi takror barpo bo'lishi parametrlari va asosiy xususiyatlarini saqlanib qolishi mumkinligini hisobga oladigan istiqbolli hisob-kitob usullaridan foydalaniladi. Bunday usullar qatoriga ekstrapolyatsiyaning turli usullarini kiritish mumkin, ular ko'pincha aholining umumiy soni dinamikasini istiqbolli baho­lashda qo'llaniladi.

Ekstrapolyatsiya usuli doimo ma’lum bir boshlang'ich ma’lumotlarni tahlil qilish va o'rganilayotgan hodisa yoki jarayonning istiqboldagi o'zgarish tavsifiga nisbatan shart-sharoitlarni qo'llashga asoslanadi. Qabul qilingan shart-sharoitlarga tanlangan ekstrapolyatsiya uchun analitik funksiya (chiziqli, eksponentsial, kvadratik yoki mantiqiy) mos tushishi kerak.

Ekstrapolyatsiya usuli doimo ma’lum bir boshlang'ich ma’lumotlarni tahlil qilish va o'rganilayotgan hodisa yoki jarayonning istiqboldagi o'zgarish tavsifiga nisbatan shart-sharoitlarni qo'llashga asoslanadi. Qabul qilingan shart-sharoitlarga tanlangan ekstrapolyatsiya uchun analitik funksiya (chiziqli, eksponentsial, kvadratik yoki mantiqiy) mos tushishi kerak.

Sanab o'tilgan matematik funksiyalardan eng soddasi - bu chiziqli funksiyadir.

S(t)= S₀ ×(1 + kt)

bu yerda: S(t) — aholining istiqboldagi soni; S₀— aholining boshlang'ich (bazaviy)soni; k — aholining o'rtacha yillik o'sishi; t — davr oralig'i (yillarda).

•  

Eksponentsial funksiya aholining nisbiy o'sishi yoki kamayishi shartlarida qo'llaniladi va uning ko'rinishi quyidagicha bo'ladi:

Eksponentsial funksiya aholining nisbiy o'sishi yoki kamayishi shartlarida qo'llaniladi va uning ko'rinishi quyidagicha bo'ladi:

S(t)=S₀×eᵏᵗ

bu yerda: e — 2.712828...ga teng bo‘lgan natural logarifmlarning asosi.

Aholi sonini istiqbolli baholashda «Gomperts egri chizig'i» deb nomlanadigan S-shaklidagi egri chiziqli funktsiya ham ko'p qo'llaniladi. Uning tenglamasi quyidagi shaklga ega:

y(t) = k×aᵇᵗ