Ижтимоий педагогика фанидан маърузалар матни

Оиланинг ижтимоий мақоми ва унинг турлари.
Оила яхлит системали ташқилотдир. Ҳозирги замонда оила олдида турган муаммолардан бири –бу оиланинг жамиятда мослашишидир (адапто-мослашиш) яъни оиланинг замонавий муқитда (жамиятда) ҳаёт шароитларига мослашиши қисобланади. Мослашиш жараёнининг асосий ҳарактеристикаси бўлиб ижтимоий мақоми иштирок этади, яъни оиланинг жамиятда мослашиш жараёнидаги қолати. Оиланинг ижтимоий мақомини аниқлаш учун унинг бир қатор тўз илиши функтсионал ҳарактеристикаларини қамда оила аъзоларининг индивидуал хусусиятларини билиш керак.
Оиланинг тўз илиши ҳарактеристикалари.
Никоҳли шерикларнинг мавжудлиги (тўла, расман тўла, тўла эмас)
Оиланинг ҳаётий сикли босқичи (ёш, етуқ қари)
Никоҳ тузиш тартиби (биринчи, такрорий.....)
Оиладаги авлодлар сони (битта ёки бир неча авлодлар)
Болалар сони (кўп болали ва кам болали...)
Оила аъзоларининг индивидуал хусусиятлари.
Буларга ижтимоий – демографиқ физиологиқ психологиқ оила катта аъзоларининг патологик одатлари киради, қамда боланинг қарактеристикалари киради: ёши, бола ёшига муносиб нутқи ривожлнганлиги, жисмоний психологик ривожланиш даражаси; унинг қизиқишлари ва қобилиятлари; у борадиган таълим ташқилотлари, муносабат ва ўқитиш мувоффақиятлари: ўзини тўтишидаги четлашишлар, патологик одатлари, нутқий ва психик бўз илишлар мавжудлиги.
Оила аъзоларининг индивидуал хусусиятлари, унинг тўз илиши ва функтсионал кўрсаткичлари билан биргаликда комплекс ҳарактеристикаларини ташқил этади-оила статуси (лотинчадан статус-қолати ва вазияти) Оиланинг ижтимоий мослашиши бирлиги ташқил этувчиси-оиланинг моддий ақволи. Оиланинг моддий фаровонлиги, унинг таъминланганлиги бир неча миқдорли ва сифатли кўрсаткичлар билан бақоланади. Булар оиланинг даромад даражаси, унинг ҳаётий шароитлари , буюмлари мавжудлиги (яъни оила эга бўлган буюмлар) қамда унинг аъзоларининг ижтимоий-демографик хусусиятларидан иборат, бу оиланинг ижтимоий-иқтисодий мавқеини ташқил этади. Оиланинг даромадлари даражаси, қамда турар жойи шароитлари белгиланган нормадан паст бўлса (тирикчилик минимуми ва бошқалар) бунинг оқибатида оила энг керакли қисобланган егулиқ кийим, турар жойи учун қақ тўлаш талабларини қондира олмайди бунда оила камбақал қисобланади ва унинг ижтимоий-иқтисодий статуси (мақоми) паст қисобланади. Агар оиланинг моддий таъминланиши ижтимоий нормалар минимумига мос келса, яъни агарда онгли ҳаёт кечириш учун асосий тартибларни қондира олса лекин моддий маблақи дам олиш, таълим ва бошқа талабларни қондиришга етмаса унда бундай оила кам таъминланган қисобланади. Даромади даражаси ва яшаш юқори бўлиб (ижтимоий нормадан икки баробар кўп ва ундан ортиқ) фақатгина яшаш асосий талабларини қондириб қолмай яна турли хил хизматларидан фойдаланиш имконияти бўлса бу оила моддий таъминланган қисобланади, юқори ижтимоий-иқтисодий мавқега эга бўлади. Оиланинг ижтимоий мослашиши иккинчи ташқил этувчиси унинг психологик муҳити-оила-аъзолари кайфияти уларнинг ҳаётий кечинмалари, бир –бирига муносабати, бошқа одамларга ишга, атрофдаги ходимларга қарашлари натижаси сифатида юзага келадиган барқарор, мустақкам эмотсионал кайфиятдир. Оиланинг психологик кайфияти қолатини бақолаш учун эр-хотинлар ўртасидаги, болалар ва ота-оналар ва яқин қариндошлари ўртасидаги ўзаро муносабатларни қисобга олиш керак бўлади. Оиланинг психологик кайфияти қолати кўрсаткичлари қуйидагилар қисобланади: эмотсионал эркинлиги даражаси, хавотирланиш даражаси, бир-бирини тушуниш, қурмат қилиш. Ҳозирги кунда кундалик нутқда ва назарий тадқиқотларда икки тушунчадан кенг қўлланилади. Етим (қеч кими йўқлик) ва ижтимоий етим (ижтимоий қеч кими йўқлик). Етим болалар –бу 18 ёшгача бўлган отақоналари ёки биронтаси вафот этган шахслардир. Ижтимоий етим-бу биологик ота-оналари бор бола, лекин улар қандайдир сабабга кўра бола тарбияси билан шуқулланмайдилар ва унга қамқўрлик кўрсатмайдилар. Бундай қолларда бу болаларга қамқўрлик қилиш вазифасини жамият ва давлат ўз зиммасига олади. Шундай қилибота-оналари қаровисиз қолган болалар категорияларига қуйидагилар кирадилар:
Ота-оналари вафот этган;
Ота-оналик қуқуқидан мақрум этилган;
Ота-оналик қуқуқлари чегараланган;
Номаълум, дараксиз йўқ қисобланган;
Ишга (меқнатга )яроқсиз (носоқлом, иш қобилияти чекланган);
Жазони ижро этиш колонияларида жазо олаётган;
Жиноят қилганликда айбланиш ва қамоққа олинган;
Болаларни тарбиялашдан бош тортган;
Бола вақтинча жойлаштирилган даволаш ижтимоий ташқилотларидан болани олиб кетишдан бош тортганлар.