Ijtimoiiy fanlar

TARXON-1.O’rta  asrlarda  turkiy  xalqlardagi  faol  nomi;  2.O’rta  Osiyo  xonliklarida  feodal-
larning davlat soliqlaridan ozod qilingan yer-suv, mol-mulklari. 
SARROF-shahar ko’chalari va rastalarida o’tirib, kishilarning yirik pullarini maydalab, qim-
matbaho buyumlarini pulga almashtirib beruvchi shaxs. Sarroflar chet eldan kelgan savdogarlarn-
ing  pullarini  mahalliy  pullarga  almashtirib  berish,  qimmatbaho  toshlar,  oltin,  kumush  va  bosh-
qalarni  aniqlash,  ularning  bahosini  belgilash,  ayrim  kishilarning  omonat  pullarini,  buyumlarini 
ma’lum muddatgacha saqlab berish kabi ishlar bilan ham shug`ullanganlar. Ilgari O’rta Osiyon-
ing har bir shahrida sarroflik bilan shug`ullanuvchilar bo’lgan. 
AMLOK-katta yer egalari, mulklar, yer-suv, kishi tasarrufidagi narsa va buyumlar amlok dey-
ilgan.  Buxoro  amirligida  soliqni  taqsimlash  birligi  hisoblangan.  XVI-XIX  asrlarda  Buxoro  va 
Qo’qon  xonliklarida  feodal  yer  egaligining  bir  turi  bo’lib,  davlat  oldidagi  xizmatlari  uchun 
shahzodalar, lashkarboshilar va amaldorlarga in’om qilingan yer-suv amlok deyilgan. 
BEGAR-O’rta  Osiyoda  o’rta  asrlarda  mavjud  bo’lgan  majburiy  ishlab  berish  majburiyati 
bo’lib, mehnatkash xalq xon va mahalliy hukmdorlar tarafidan davlat va feodallarning turli quril-
ishlari, jumladan, qal’a, saroy, yo’l qurilishi, kanal va ariqlar qazish kabi ishlarda tekinga ishlab 
berishga  majbur  qilingan.  Masalan,  Abdullaxon  II  ning  (1583-1598)  hukmronli  davrida,  uning 
maxsus  farmoni  bilan  mashhur  Juyboriy  xo’jalaridan  Xo’ja  Sa’dning  yerlariga  Vaxshdan  suv 
chiqarish uchun ariq qazishga Hisor, Dehnov, Qabodiyon va Shahrisabzdan 10 ming kishi safar-
bar qilingan. 
IQTO’-o’rta  asrlarda  Yaqin  va  O’rta  Sharq  mamlakatlarida  hukmdor  tomonidan  feodalga 
katta  xizmatlar  evaziga  in’om  qilingan  chek  yer.  Odatda,  iqto’ umrbod  berilmay,  hukmdor  uni 
istagan vaqtida qaytarib olib, boshqa kishiga tortiq qilish mumkin bo’lgan. Iqto’ haqidagi dast-
labki  ma’lumotlar  VII  àñð  îõèðèãà  ìàíñóá  àðàá  ìàíáàëàðèäà  ó÷ðàéäè.  IX  asrga  kelib  xalifa  to-
monidan arab amiriga idora qilish uchun berilgan viloyatlar ham iqto’ deb atala boshlagan. Amir 

---

178 
 
to’g`riligi  ustidan  nazorat  qilib  turgan.  XIX-XX  asrlarda  Buxoroda  muxtasib  rais  deb  ham 
atalgan.