Ijodkor o‘qituvchi jurnali

IJODKOR O‘QITUVCHI JURNALI
 
5 YANVAR / 2022 YIL / 14 – SON 
127 
AMIR TEMUR VA UNING TUZUKLARIDA HUQUQIY MASALALAR 
Alimova Sojida Normuhammadovna 
Samarqand viloyati Narpay tumani
47- umumiy o`rta ta‘lim maktabi o`qituvchisi 
Djabborova Gulbahor Tohirovna 
Samarqand viloyati Narpay tumani 
60-maktab tarbiya va huquq fani o‗qituvchisi
Annotatsiya:
O'rta asrlarda juda qudratli va kuchli saltanat hisoblangan Amir Temur 
davlati va uning o'rnida vujudga kelgan temuriylar davlati mexanizmi yaxshi tashkil etilgan 
ichki tartib va mustahkam intizomni ta'minlab turadigan barqaror huquqiy tizimga ega edi. Bu 
davrning huquqiy manbalarini islom huquqi, unga asoslangan va mazmunan dunyoviy 
xarakterga ega bo'lgan «Temur tuzuklari», qadimgi turk huquqiy odatlari (to'ralar) hamda 
Temur va temuriylar tomonidan chiqarilgan huquqiy hujjatlar, jumladan, farmonlar, 
buyruqlar, tarxon yorliqlari va hokazolar tashkil etgan. Amir Temur davlati doirasida asosan 
uning turkiy xalqlari ichida keng yoyilgan islom sunniylik oqimining hanafiylik mazhabi 
mustahkam qaror topdi. 
Kalit so‗zlar: 
Amir Temur davlati, ijtimoiy adolat , Temur tuzuklari, jinoyat-protsessual 
huquqi, raiyat qozilari, islom huquqi. 
Temur tuzuklarida ijtimoiy adolat va jazo siyosati masalalari .Ma‘lumki, o‘z tarkibida 26 
davlatni birlashtirgan Amir Temur imperiyasi aniq ishlab chiqilgan ijtimoiy adolat qoidalariga 
asoslangan jazo siyosatisiz boshqarilishi qiyin edi. Bu siyosat eng avvalo, musulmon davlatida 
amalda bo‘lgan islom huquqi va o‘sha davrning konstitutsiyaviy hujjati bo‘lgan ―Temur 
tuzuklari‖da o‘z ifodasini topgan. ―Tuzuklar‖da jinoyat va jinoyat-protsessual huquqi – 
jinoyatlarga jazo berish, xususan mansabdor shaxslar tomonidan o‘z mansabini suiste‘mol 
qilganlik jinoyatlari uchun jazo tayinlash masalalari, har bir shaharda adolat uylari, qozixona-
dorul-amorat tashkil qilish, qozi Askar, ahdos va raiyat qozilari, ularni tayinlash, yolg‘on 
guvohlik uchun jazo tayinlash va boshqa masalalarga alohida e‘tibor qaratilgan. 
Tuzuklardan ko‘rinadiki, Amir Temur ochiq yuzlilik, rahm-shafqat bilan xalqni o‘ziga 
rom qilgan, adolat o‘rnatishga harakat qilib, iloji boricha jabr- zulmdan uzoqroqda bo‘lishga 
intilgan. Ayniqsa, mansabdor shaxslar tomonidan mulkni o‘zlashtirish, talon-taroj qilish 
hollarida odillik bilan ish tutganligini ko‘rish mumkin. Xususan, moliya vazirlari davlatning 
moliya ishlariga xiyonat qilib, o‘zlarining qo‘l ostidagi mol-mulkdan o‘zlashtirib olgan bo‘lsalar 
va agar bu ularga taalluqli maoshga teng bo‘lsa, o‘sha o‘zlashtirilgan mablag‘ davlat xazinasiga 
sovg‘a, in‘om sifatida qaytarib olingan. Agar uning miqdori maoshdan ikki barobar ortiq 
bo‘lsa, mol-mulki tortiq sifatida davlat hisobiga o‘tkazilgan. 
Tuzuklarni o‘rganish, jinoyat va jazo masalalarida Amir Temur o‘z mamlakatida qadimiy 
turk-mo‘g‘ul an‘analari, udumlariga, shuningdek, Chingizxonning Yaso qonunlariga ham amal 
qilganligidan dalolat beradi. Xususan, ―Tuzuklar‖da ―O‘g‘rilar xususida buyurdimkim, ular 
qayerda bo‘lmasin, tutib olinsa, Yaso bo‘yicha jazolansin. Kimki birovning molini zo‘rlik bilan 

---