Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

Ranglarning  boshqa  modellari. 
R G B   m odelida  mavjud  b o ‘lgan 
m an fiy   k o e ffltsie n tla r  m u a m m o s in i  hal  e tish   u c h u n   X alq aro  
Yoritish  Komissiyasi  (C1E)  to m o n id a n   XYZ  kolorimetriya  tizimi 
qabul  qilindi.  XYK  XYZ  tizim ida  asosiy  ranglar  sifatida  yana  uch 
rang  qabul  qilindi,  am m o  bular  shartli,  real  b o ‘Imagan  ranglardir.
Yuqorida  ko ‘rib  chiqilgan  rang  modellari  u  yoki  bu  tarzda  b a ’zi 
asosiy  ranglarning  qo‘shilishidan  foydalanadi.  Endi  esa  ulardan 
boshqacha,  alternativ tipga qo'shsa  bo'ladigan rang  m odelini  ko ‘rib 
chiqamiz.
HSV  m odelida  rang  ton  H  (hue), 
to'yinganlik  S  (saturation),  y o rq in - 
lik—  yoritilganlik  V  (value)  bilan  ifo- 
dalanadi.  H  ning  qiymati  0  dan  360 
gacha b o ig a n  graduslarda o lc h a n a d i, 
c h u n k i  bu  y erda  k a m a la k   ranglari 
ay lan a  b o 'y ic h a   q u y id ag i  ta r tib d a  
joylashtiriladi:  qizil,  zarg‘aldoq,  sariq, 
yashil,  havorang,  k o ‘k,  binafsha.  S 
va  V  ning  qiym ati  (0..  .1)  so h ad a 
aniqlanadi  (1.10-rasm).
A y lan a  b u y ic h a   b ir- b ir la r in in g  
ro ;parasida  joylashgan,  y a ’ni  bir-birlaridan  H  b o 'y ich a  1800  ga 
farq  qiluvchi  ranglar  bir-birlariga  q o ‘shim cha  ranglardir.  Rangni 
HSV  param etrlari  orqali  berish  grafik  tizimlarda  tez-tez  uchrab 
turadi.  Shu  bilan  birga,  odatda,  konus  ochilgan  holda  ko‘rsatiladi.
HSVga  o'xshash  qurilgan  boshqa  rang  modellari  h a m   mavjud, 
m asalan,  H L S   (H u e ,  Lighting,  S atu ra tio n )  m odeli  h a m   rang 
konusidan  foydalanadi.
Sanab  o ltilgan  barcha  rang  modellari  rangning  uch  parametri 
bilan  bayon  etadi.  Ular  ranglarni  an ch a  keng  sohalarda  ifodalaydi. 
Endi  esa  rang  bir  son  bilan,  a m m o   ranglar  (nozik  turlar)n in g  
chegaralangan  sohasi  u ch u n   beriladigan  modelni  ko'rib  chiqamiz.
A m aliyotda  oq-qora  (kulrang)  yarim  tonli  tasvirlardan  tez-tez 
foydalaniladi.  K ulrang  ra n g la r  R G B   m o d elid a  b ir  xil  tashkil
29

---

etuvchilar,  ya’ni 
r= g= br
  Misol  tariqasida  R G B   tizimda  berilgan 
rangli  tasvirni  kulrang  gradatsiyadagiga  aylantirishni  к о ‘rib  c h i­
qam iz  (xuddi  o q -q o ra   ekranli  televizorda  rangli  filmni  k o 'rsa - 
tishga  o'xshash  holat).  Buning  u c h u n   quyidagi  nisbatdan  foyda­
lanish  m um kin:
V = 0 ,2 9 9 /H O ,5 8 7 G + 0 ,1145
bunda 
R,  G
  va 
В
  lar  koeffltsientlar  o d a m n in g   m os  ravishdagi 
ranglarga  turlicha sezgirligini  va  undan  tashqari,  ularning  yig‘indisi 
birga  teng  ekanligini  hisobga  oladi.  0 ;z - o ‘zidan  m a’lumki,  teskari 
almashtirish  b o lm is h  
R=Y,  G=Y,  B=Y
 kulranglar  gradatsiyasidan 
boshqa  natija  bermaydi.
Turli  rang m odellaridan foydalanishga yana bir misol  keltiramiz. 
Rangli fotografiyalami J P E G   formalidagi grafikaviy  faylga yozishda 
R G B   m o d e lid a n   (Y,  C o .  C r)  m odeliga  a lm a sh tirish   am alga 
oshiriladi.  Bu  rastr tasviridagi  axborot  hajm ini yanada siqish  uchun 
foydalaniladi.  J P E G   fayllarini  o'qishda  qaytadan  RGBga  almash- 
tirish  bajariladi.
Modellarning turli-tumanligi  ulardan turli sohalarda  foydalanish 
bilan  b o g liq .  Rang  m odellaridan  h ar  biri  tasvirni  kiritish,  uni 
ekranda  ko'rinadigan  holatga  keltirish  (vizualizatsiya),  qog'ozga 
c h o p   (p e c h a t)  qilish,  tasvir  ustida  ishlash,  fayllarda  saqlash. 
kolorimetrik  hisob-kitoblar va  oMchovlar kabi  ayrim  operatsiyalarni 
sam araliroq  bajarish  uchun  ishlab  chiqilgandir.  Bir  m odelning 
boshqasiga  almashtirilishi  tasvirdagi  ranglarning  buzilishiga  olib 
kelishi  mumkin.