Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

8 .14-rasm.
K o ‘p 
bogM anishli 
s tr u k tu r a .
Web-saytlarni internetga joy/ash uchun manzil berish
S ay tlarg a i n te r n e td a m a n z il b e rish u c h u n U R L ( U n if o r m
R eso u rce L o c a to r) d e b n o m la n a d ig a n ibora q o ‘llaniladi. U R L
internetga m u ro jaat qilishning eng oddiy usuli boMib, u m anzilni 
ifodalaydi. U R L m a n zilid an ixtiyoriy sondagi foydalanuvchi bir 
vaqtning o ‘zida foydalanishi m u m k in . U R L m anzili q a t’iy form at 
asosida yoziladi (8.15-rasm ).
Протокол: // хост :порт / путь / файл ^фрагмент
8 .15-rosm.
U R L m an zili s tr u k tu r a s i.
M anzilni t o ‘liqroq tu sh u n ish u c h u n quyidagi m isolni k o 'rib
chiqam iz:
h ttp ://w w w .p e d a g o g .u z /in d e x .p h p .
Bu U R L m anzili tarkibiy qism lari quyidagicha:
— h t tp — re s u rs d a n fo y d a la n ish d a g ip e rm a tn b a y o n n o m a s i 
ishlatilayotganini bildiradi;
— w w w .pedagog.uz — m a ’lu m o tla r joylashgan In te rn e t sahifa 
n o m in i bildiradi;
— In d ex .p h p — faylning kom pyuterdagi t o ‘la n o m in i bildiradi.
M an ziln in g asosiy tashkil qiluvchilarini k o ‘rib chiqam iz:
• 
П р о т о к о л — b a y o n n o m a — In te rn e t mijozlari va serverlari- 
ning b o g ‘lanishi usulini tavsiflovchi qism . O d atd a, h ttp (H y p erT ex t 
T ran sfer P ro to c o l) g ip erm atn li uzatish m axsus b a y o n n o m a s id a n
foydalaniladi. M an zil kichik lotin harflari bilan yoziladi ( h ttp : //) .
219

---

• Имя сервера — bunda joylanadigan m a’lumotlarni saqlay- 
digan hisoblash tizimining (bu hisoblash tizimini server deb nomlash 
qabul qilingan) nomi ko‘rsatiladi. Serverga berilgan ta’rifda ham — 
tarmoq ishini nazorat qiluvchi kompyuter deb aytilganligi bejiz 
emas.' Sewer nomi domen nomi kabi «www» bilan yoki usiz yozili- 
shi mumkin. Masalan, www.macromedia.com. Boshqacha usulda 
n o m n i lP - a d r e s k o ‘rin ish id a ifo d alash m u m k in . M asalan , 
199.227.52.143.
• Порт — raqamini ko'rsatish bitta server ichidagi jarayonni 
adresatsiya qilish uchun talab etiladi. Biroz vaqtdan keyin port 
ishlatiladi va uning raqamini tushirib qoldirish mumkin.
• Путь поиска — kataloglar va ostki kataloglar zanjiri, faylning 
joylashgan o ‘rnini belgilaydi. Bu zanjirning elementlari «/» simvoli 
bilan ajratiladi.
• Файл — faylning nomi uning kengaytmasi bilan birga yoziladi 
(faqat kengaytma so'ralgan platformada). Agarda faylning nomi 
tushirib qoldirilgan b o is a , u holda web-brauzer ko‘rsatiladigan 
faylni qidiradi. Brauzer reaksiyasi va uning keyingi harakatlari 
faylning nomini kengaytirishga bog‘liq b o la d i. Masalan, grafik 
fayllari G IF yoki JPG ko‘rish dasturiga tasvirlarning yuklanishini 
boshlab beradi. Arxiv fayllar (Z IP , RAR va boshqalar) bilan 
uyg‘unlashgan kengaytirishlar — mijoz kompyuterida faylning 
saqlanishini boshlab beradi.
• Фрагмент — URL adresining fakultativ qismi. U # (panjara) 
maxsus simvoli bilan boshlanadi. Bu belgi gipermatnli hujjatning 
lavhasini ajratib ko‘rsatuvchi maxsus belgidir. Tarkibga q o ‘shib 
q o ‘yish simvoli nomining kiritilishi butun sahifaga emas, balki 
uning m a’lum bir qismiga murojaat qilish imkonini beradi.
H TTP bayonnom asi b o ‘yicha bog‘lanish Internet tarm o - 
g ‘ida eng ko‘p tarqalgan usul. Internetdagi obyektlarning m an- 
zillari aloqaning boshqa uslublarini va bayonnom alarini o ‘z 
ichiga olishi m um kin. Ulardan bir nechtasini sanab o ‘tamiz 
(8.1-jadval).
Internetning bugungi ommaviyligini tushuntiruvchi sabablardan 
biri HTTP bayonnomasi imkoniyatlarining kengligidir. 0 ‘zidan 
avvalgi avlodlarining b a ’zi bayonnom alarini u butunlay yutib 
yuboradi, ba’zilarini esa shunchaki siqib chiqaradi va ko‘rgazmali
220

---

8.1 -jadval
B ayonnom a
nom i
Yozish
qoidasi
Q o ‘Danish sohasi
FTP
ftp ://
Fayllarni uzatish bayonnomasi. FT P-serveri bilan 
bog‘lanish uchun qoMlaniladi
File
file ://
Kom pyuter yoki lokal tarm oqda berilgan fayllarga 
bogManish bayonnomasi
G opher
g o p h e r://
G op h er serveriga bogManish bayonnomasi
JavaScri pt
javascri pt:
JavaS cript tilida yozilgan dasturni chaqirish
M ailto
mailto:
E lektron pochta manzili
Newt
news:
Telekonferensiyalarga bogManish bayonnomasi
Telnet
telnet:
Kompyuterga bogManish bayonnom asi
grafik interfeys yordamida qoMlab-quvvatlash yo‘li bilan yaxshiroq 
imkoniyat yaratadi.
Lokal uzel yaratish. Uzel kartasi
Dreamweaver dasturida saytlar va sahifalar yaratishning har 
xil yo‘llari bor. Bulardan saytlami yaratish bo‘yicha eng mashhur 
texnologiyani ko‘rib chiqamiz. Buning uchun quyidagi ketm a- 
ketlikni bajaramiz:
• saytning lokal versiyasini yaratish;
• lokal versiyani Internet tarmog‘iga joylash.
Lokal uzel — bu foydalanuvchi yoki foydalanuvchilarning kom- 
pyuterida joylashgan haqiqiy virtual Web-uzelning versiyasidir. 
Lokal uzel tarm oqdan ko‘rinmaydi, unga faqat mualliflarigina 
bog'lana olishlari mumkin. Lokal uzelning m a’lumotlari diskdagi 
belgilangan katalog ichida saqlanadi. Bu katalog vazifasini diskdagi 
har qanday katalog bajarishi mumkin. Yangi lokal uzel hosil qilish 
uchun quyidagi ketma-ketliklarni bajaring:
1. Site > N ew Site (С ай т > С оздать) buyrug‘ini bering. 
Ekranda 8.16-rasmda ko‘rsatilgan 
Site Definition 
(Определение 
сайта) muloqot oynasi hosil bo‘ladi.
2. O y n an in g ch ap qism id an
Local info 
( И н ф о р м а ц и я о 
л о к а л ь н о м узле) b o ‘limini tanlang. M ay d o n n in g qiym atini 
kiriting.
221

---

3. Remote Info (Сведения об удаленном сервере) katego- 
riyasiga sayt saqlanayotgan server haqidagi m aium otlarni kiriting.
4. Muloqot oynasining yuqorida sanalgan maydonlar to'Idirilishi 
shart. Site Map Layout (Планировка карты узла). Design Notes 
(Комментарии разработчика) va File View Columns (Колонки 
отображения файловых атрибутов) maydonlari to'Idirilishi shart 
emas (foydalanuvchi o ‘z xohishiga qarab toidirishi mumkin).
5. Barcha kerakli m a ’lu m o tla r kiritilgach, OK tugmasini 
«sichqoncha» yordamida bosing yoki EN TER tugmasini bosing.
Uzel kartasi — lokal uzel yaratishning qulay interfaol vositasi 
hisoblanib, unda ko'plab texnik qiyinchiliklarga ega bo‘Igan top- 
shiriqlar grafikli ko'rinishda yengiilik bilan amalga oshiriladi. Bu 
rejimda saytning kartasi tasvirlanadi. Uzel dispetcheri oynasi ikki 
qismga boiingan. Chap tomonda uzelning kartasi kirililadi (kartada 
sahifa belgilari H TM L fayllarni ifodalaydi). Hujjatlar orasidagi 
gipermatnli boglanishlarni strelkalar ifodalaydi (8 .16-rasm).
Site Definition for Unnamed Site 1
Calegoiy
Local Info