Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

JavaScript
ssenariysining funksiyalarini 
kiritishda ham qo'llash mumkin. U ndan tashqari, dasturda juft 
teglardan birinchisining (ochilishining) kiritilishi bilan ikkinchisining 
(yopuvchisi) av tom atik ravishda q o'yilish im koniyati mavjud. 
Odatda, bu funksiya o'chirilgan boMib, uni yoqish uchun Options
> Settings > Editor > Tag Completion (П араметры > Настройки
> Редактор > Заверш ение тегов) bayroqchasidan foydalaniladi.
Bu holatda, masalan, < BODY> tegini kiritishda avtomatik 
ravishda < /B O D Y > tegi h am kiritiladi.
Shuningdek, Options > Settings > Editor > Auto Completion 
(П арам етр ы > Н астр о й к и > Р ед ак то р > А втозаверш ение) 
funksiyasini ham ishga tushirish mum kin. Bu funksiya qavslarni, 
H T M L tili izohlarini avtomatik ravishda yopish uchu n ishlatiladi.
Bundan tashqari, dasturda tez-tez takrorlanib turadigan kod 
elementlarini tez kiritish uchun avtomatik ravishda qo'yish im ko­
niyati ham mavjud. Har bir shunday element uchun qisqa simvollar 
kom binatsiyasi mavjud. U larni terish va 
CTRL+J
klavishlar 
kombinatsiyasini bosish bilan elem entning t o i i q matni avtomatik 
ravishda kiritiladi. Masalan, dt4 ni kiritish va C T R L + J kombi­
n a tsiy asin i bosish n a tija sid a d t4 yozu vi a v to m a tik rav ish d a 
quyidagiga almashtiriladi:
T ra n s itio n a l//E N »>;
scriptj terish va C T R L + J kombinatsiyasini bosish quyidagilarni 
q o ‘yib beradi:
182

---

< S C R 1 P T L A N G U A G E = « J a v a S c r i p t » T Y P E = « t e x t /
javascript»> < !-— < /S C R IP T > .
Qisqartirish kiritish u ch u n quyidagi buyruqdan foydalaniladi: 
Options > Settings > Editor > Code Templates > Add 
(П арам етры
> Н астройки > Редактор > Ш аблон ы кода > Добавить).
K o'plab klaviaturali qisqartirishlar foydalanuvchilar u c h u n
boshqa dasturlardan ham m a ’lum. Masalan, m atn muhatfnrlarida 
yoki Homesite w eb-m uharririda bunday qisqartirishlarnmg keng 
imkoniyati mavjud. Masalan, a n anaviy tarzda ko‘pchilik dasturlarda 
belgilangan fragmentga nisbatan quyidagilar qo‘llaniladi:
• shriftni qalin qilib yozish 
CTRL+B
klavishlar kombinatsiyasi 
yordamida amalga oshiriladi;
• egiltirib yozish 
CTRL+J
kombinatsiyasi;
• m atn n i ostiga chizish u ch u n
CTRL+U
kom binatsiyasidan 
foydalaniladi. Bu holatlarda m atn fragmentini belgilab, tegishli 
klavishlar kombinatsiyasi bosilishi bilan fragmentda o ‘zgarish b o kladi. 
Ayni shu paytda belgilangan fragment tegishli teglar ostiga olinadi. 
Masalan, m atnn i qalinlashtirish m atn
<
Grafikli havola yaratish
H a v o la la rn in g grafikli k arta sin i yaratish u c h u n u s k u n a la r 
panelining yuqori qism ida joylashgan 
Njw Image M ap 
(С о зд ать
и зо б р аж ен и е -к ар ту ) tugm asi xizm^a «m jai. U n in g y ordam ida 
o chilgan m u lo q o t o y n asid an sah il.u > *naviud rasm n i ta n lash
yoki y a n g is in i y u k la s h i m k o n iy a t la r i b o r. S h u n d a n k ey in
h a v o la la rn in g grafikli k artasi 
(Im age M ap E ditor) 
m u lo q o t 
oynasi ochiladi. Bu yerda vizual ravishda tegishli uskunani q o ‘lla- 
gan h o lda to*g‘ri to ‘rtburchakli, aylanali yoki k o ‘p b u rch ak li h u - 
dud ko‘rsatiladi.
F ig u r a la r n i c h iz is h e sa x u d d i grafik m u h a r r i r la r sin g ari 
amalga oshiriladi. Strelka uskunasi yordam ida h u d u d n i joylashuv 
o ‘m iga oson g ina o ‘zgartirish kiritish m um kin. H a r bir h u d u d
a n iq la n g a n d a n s o ‘ng a v to m a tik rav ish d a o y n a o c h ila d i. Bu 
o y n a d a n g ip e r h a v o lan in g
URL-
m anzili (< A R E A > te g in in g
H R E F = atributi) tan lan ad i. A na shu vazifani o ‘z o ‘rn id a bir 
necha b o r takrorlash natijasida m urakkab havolalarning grafikli 
kartasi yaratiladi.
183

---

Endi e ’tiborimizni teglarni tezkorlik bilan kiritishning uskunalari 
paneliga (Quick B ar) qaratamiz. Bu panel dastur oynasining o ‘ng 
to m o n i yuqori qismida joylashgan.
Bu panelda taqdim qilingan boshqaruv element lari web-sahifa 
elem entlarini kiritishni avtom atlashtirish u c h u n m o ijallan g an . 
Boshqaruv elementlari bir nechta vkladkada guruhlangan:
• Common — ko‘p ishlatiladigan teglarni kiritish uchun;
• Fonts - shrift parametrlarini o ‘zgartirish uchun;
• Tables — jadval yaratish uchun;
• Frames — freyinli struktura yaratish uchun;
• Lists — ro‘yxatlar yaratish uchun;
• Forms - forma elementlarini kiritish uchun;
• S cript - ssenariylarni kiritishga tayyorlash uch un (Java- 
appletlar va ActiveX elementlari);
• C F M L — ColdFusion teglarini kiritish uchun;
• A S P - Active Server Pages dinamik sahifaning ayrim elem ent­
larini aniqlash uchun;
• Linkbot — Linkbot tashqi dasturi yordam ida havolani avto­
m atik tekshirish uchun.
Agar Q uickB ar panelida barcha vkladkalar ko'rinm asa, uning 
ustida «sichqoncha» chap tugmasini bosing va ochilgan menyudan 
siz ko‘rinishini istagan vkladkalarni belgilang. H ar bir vkladkada 
buyruqli tugm alar taqdim qilingan b o i i b , ularning yordam ida 
kerakli teg yoki butun ishlanma-blokni kiritish mumkin.
Masalan, agar sizning oldingizda toza (bo‘sh) sahifa b o is a . 
Common vkladkasining eng chapki tugmasi - Quick S ta rt (Б ы ст­
ры й старт)ni bosing. Ochilgan ro£yxatdan hujjatning tipini tanlash 
kerak boMadi.
Agar shu vkladkaning ikkinchi tugmasi Bodyni bossangiz, u 
h o ld a jo riy sah ifan in g k o ‘rsatk ich larin i o ‘zgartirishga im k o n
beruvchi muloqot oynasi ochiladi. Matn va fonning rangi ochila- 
digan m enyudan (раскры ваю щ егося с п и с к а ) tanlanadi. Agar 
foydalanuvchi xohlagan rang bu yerdan topilmasa, u holda Custom 
(Н астроить) buyrug‘i yordamida barcha mavjud ranglar palitrasini 
ochib, shu yerdan kerakli rangni tanlab olishi m um kin. 0 ‘ng
7.2. Teglarni kiritishni avtom atlashtirish
184

---

to m o n d ag i k atta b o l m a g a n o y n ad a palitrad an ta n la n g a n rang 
k a tta la s h tir ib k o ‘rsatib b erilad i. F o n ra s m in i ta n la s h u c h u n
Background Image (Ф оновы е рисунки) tugmasidan foydalaniladi. 
U grafik fayllarni ko'rish imkoniyati bilan tanlashning standart 
oynasini ochib beradi. Bu esa kerakli grafik faylni shu oynaning 
о Izida tanlash, keyin esa q o ‘yish im konini beradi. Albatta grafik 
faylning nom ini klaviaturadan ham kiritib q o ‘yish mum kin.
STYLE =
atributining qiymatini kiritish uchun tegishli m aydon- 
ning (раскры ваю щ ей ^кнопки) tugmasidan foydalanish mumkin. 
Shundan keyin TopStyle tashqi dasturining oynasi ochiladi. Shu 
oyna 
STYLE
= atributi har gal o ‘rnatilganida ochiladi.
U ning o ‘ng tom onida И нспектора стилей (Style Inspector) 
paneli joylashgan. Unda alifbo tartibida barcha mavjud stillarning 
xususiyatlari aks etgan. Shunga e ’tiboringizni qaratingki, mavjud 
xususiyatlar to kplamini o ‘z so'rovingizga m onand o lzgartirishingiz 
m um kin. Bu CSS spetsifikatsiyasining 1 yoki 2 darajasidagi t o i iq
to 'p lam yoki brauzerlarning turli versiyalarini q o llab-qu v vatlay
oladigan xususiyatlar to'plam i b o iish i mum kin. И н сп ек то р стилей 
(раскры ваю щ егося списка) ro lyxatidan kerakli to ‘plamni tanlab 
olish m um kin.
Qiymatlardagi barcha o'zgarishlar shu yerning o ‘zida TopStyle 
oynasining chap qismida aks etadi. Barcha sozlash ishlari tuga- 
gandan keyin Done (Готово) tugmasini bosing. S h u n d an s o iig
tegishli m atn Style (Стиль) kiritish m aydonida paydo b o ia d i.
E ’tib o rin g izn i 
Body
o ynasining yana bitta m u h im jfhatiga 
qarating. U n in g pastki panelida (Left M argin, T o p M argin va 
F ix e d B a c k g r o u n d m a y d o n la r i jo y l a s h g a n y e r d a ) I n t e r n e t
E x plorer b rauzerinin g belgisi aks etgan. Bu belgining mavjudligi 
bu b o l i m d a taq d im qilingan atrib u tlar faqatgina shu brauzerda 
ish la sh in i a n g la ta d i. S hu y erd a O K tu g m a s in i b o sish bilan 
< B O D Y > tegining o ‘rnatilgan b archa atributlari m a tn d a paydo 
b o ia d i.
< B O D Y T E X T = « m a t n r a n g i» B A C K G R O U N D = « f o n
kartinkasi manzili «B G C O L O R = «fon rangi» L lN K = « havo la rangi 
« V L I N K = « ta s h rif b uyurilgan h a v o la .(p n g i» A L IN K = « h a v o la
bosilgan paytdagi rang» S T Y L E = « b a ck g ro u n d -p o sitio n : right; 
border-style: dotted; background-repeat: repeat-y;»>
185

---