Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

Ranglarning boshqa modellari. 
R G B m odelida mavjud b o ‘lgan 
m an fiy k o e ffltsie n tla r m u a m m o s in i hal e tish u c h u n X alq aro
Yoritish Komissiyasi (C1E) to m o n id a n XYZ kolorimetriya tizimi 
qabul qilindi. XYK XYZ tizim ida asosiy ranglar sifatida yana uch 
rang qabul qilindi, am m o bular shartli, real b o ‘Imagan ranglardir.
Yuqorida ko ‘rib chiqilgan rang modellari u yoki bu tarzda b a ’zi 
asosiy ranglarning qo‘shilishidan foydalanadi. Endi esa ulardan 
boshqacha, alternativ tipga qo'shsa bo'ladigan rang m odelini ko ‘rib 
chiqamiz.
HSV m odelida rang ton H (hue), 
to'yinganlik S (saturation), y o rq in - 
lik— yoritilganlik V (value) bilan ifo- 
dalanadi. H ning qiymati 0 dan 360 
gacha b o ig a n graduslarda o lc h a n a d i, 
c h u n k i bu y erda k a m a la k ranglari 
ay lan a b o 'y ic h a q u y id ag i ta r tib d a
joylashtiriladi: qizil, zarg‘aldoq, sariq, 
yashil, havorang, k o ‘k, binafsha. S 
va V ning qiym ati (0.. .1) so h ad a 
aniqlanadi (1.10-rasm).
A y lan a b u y ic h a b ir- b ir la r in in g
ro ;parasida joylashgan, y a ’ni bir-birlaridan H b o 'y ich a 1800 ga 
farq qiluvchi ranglar bir-birlariga q o ‘shim cha ranglardir. Rangni 
HSV param etrlari orqali berish grafik tizimlarda tez-tez uchrab 
turadi. Shu bilan birga, odatda, konus ochilgan holda ko‘rsatiladi.
HSVga o'xshash qurilgan boshqa rang modellari h a m mavjud, 
m asalan, H L S (H u e , Lighting, S atu ra tio n ) m odeli h a m rang 
konusidan foydalanadi.
Sanab o ltilgan barcha rang modellari rangning uch parametri 
bilan bayon etadi. Ular ranglarni an ch a keng sohalarda ifodalaydi. 
Endi esa rang bir son bilan, a m m o ranglar (nozik turlar)n in g
chegaralangan sohasi u ch u n beriladigan modelni ko'rib chiqamiz.
A m aliyotda oq-qora (kulrang) yarim tonli tasvirlardan tez-tez 
foydalaniladi. K ulrang ra n g la r R G B m o d elid a b ir xil tashkil
29

---

etuvchilar, ya’ni 
r= g= br
Misol tariqasida R G B tizimda berilgan 
rangli tasvirni kulrang gradatsiyadagiga aylantirishni к о ‘rib c h i­
qam iz (xuddi o q -q o ra ekranli televizorda rangli filmni k o 'rsa - 
tishga o'xshash holat). Buning u c h u n quyidagi nisbatdan foyda­
lanish m um kin:
V = 0 ,2 9 9 /H O ,5 8 7 G + 0 ,1145
bunda 
R, G
va 
В
lar koeffltsientlar o d a m n in g m os ravishdagi 
ranglarga turlicha sezgirligini va undan tashqari, ularning yig‘indisi 
birga teng ekanligini hisobga oladi. 0 ;z - o ‘zidan m a’lumki, teskari 
almashtirish b o lm is h
R=Y, G=Y, B=Y
kulranglar gradatsiyasidan 
boshqa natija bermaydi.
Turli rang m odellaridan foydalanishga yana bir misol keltiramiz. 
Rangli fotografiyalami J P E G formalidagi grafikaviy faylga yozishda 
R G B m o d e lid a n (Y, C o . C r) m odeliga a lm a sh tirish am alga 
oshiriladi. Bu rastr tasviridagi axborot hajm ini yanada siqish uchun 
foydalaniladi. J P E G fayllarini o'qishda qaytadan RGBga almash- 
tirish bajariladi.
Modellarning turli-tumanligi ulardan turli sohalarda foydalanish 
bilan b o g liq . Rang m odellaridan h ar biri tasvirni kiritish, uni 
ekranda ko'rinadigan holatga keltirish (vizualizatsiya), qog'ozga 
c h o p (p e c h a t) qilish, tasvir ustida ishlash, fayllarda saqlash. 
kolorimetrik hisob-kitoblar va oMchovlar kabi ayrim operatsiyalarni 
sam araliroq bajarish uchun ishlab chiqilgandir. Bir m odelning 
boshqasiga almashtirilishi tasvirdagi ranglarning buzilishiga olib 
kelishi mumkin.