Ииршишнивп ■l/fl w eb-dizflyn ■

Ikki tur spektr: 
a) asosiy bitta tashkil etuvchi; 
b) bir xil intensivlikdagi ikki tashkil etuvchi.
1. 3-a rasmda tasvirlangan spektr nurlanish och yashil rangda 
ekanligi haqida gapirish iinkonini beradi. C hunki u n d a oq fon 
ustida bitta spektral chiziq yaqqol ajraladi. (b) Variantdagi spektrga 
qanday rang (rang toni) m os keladi? Bu yerda spcktrdagi asosiy 
tashkil etuvchini ajratish m um kin emas, chunki unda bir xil inten­
sivlikdagi qizil va yashil chiziqlar mavjuddir. Ranglarning qo'shilishi 
qonuniga k o ‘ra, bu ranglarning q o ‘shilishi sariq n u rn in g nozik 
turini berishi m um kin. A m m o spektrdagi m o n o x ro m a tik sariq 
rangga mos keluvchi chiziq yo‘q. Shuning uchun rangning toni 
deganda aralashma rangiga to kg ‘ri keluvchi m onoxrom atik nurning 
rangi tushuniladi. Shuningdck, qay tarzda «to‘g ‘ri kelishi» ham
aniqlanishni talab etadi.
Rang va uni o klchash bilan shug‘ullanadigan fan 
kolorimetriya
Si-* 
W 
»
deb ataladi. U inson to m onidan nurni rang sifatida idrok etilishining 
um um iy qonuniyatlarini bayon etadi. K olorim etriyaning asosiy 
qonunlaridan biri ranglarning tuzilishi qonunlaridir. Bu qonunlar 
e n g to 'la ro q holda 1853-yilda nem is matematigi G e rm a n G rosem an 
to m onidan ifoda etilgandir:
1. 
Rang uch o ‘lcham lidir — uni ifodalash u ch u n uch tashkil 
etuvchi kerak b o ‘ladi. G arch i uch rangdan iborat bir-biriga chiziqli 
b o g iiq b o ‘lmagan ikkilanmagan miqdordagi to'plam lar mavjud bo ‘l- 
sa-da, har qanday to crt rang bir-birlari bilan chiziqli bog‘langandir.
Boshqacha aytganda, berilgan har qanday rang u ch u n rang­
larning chiziqli bog‘liqligini aks ettiruvchi quyidagi k o ‘rinishdagi 
rang to ‘plam ini yozish m um kin:
21

---

Ц =К{ Рх + К2 Р2 + к
л ,
B u n d a
Pv Р2, Р. —
b a ’zi asosiy, c h iz iq li b o g ‘la n m a g a n
ranglar, 
Kv K2
va 
Къ
koeffitsientlar m os ravishda q o ‘shiluvchi 
ra n g la r m iq d o rin i k o ‘rsatadi. 
Pv
Д , P , ra n g la rn in g ch iziq li 
b o g ‘liq em asligi ularning hech biri qolgan ikkitasining tashqi 
su m m asi (chiziqli kom binatsiyasi) bilan ifodalanishi m u m k in
em asligini bildiradi.
Birinchi qonunni yanada kechroq, ya’ni ranglarning uch o ‘l- 
chamliligi m a ’nosida ham talqin etish mum kin. Rangni ifoda etish 
u c h u n boshqa ranglarning aralashmasi q o ‘llanilishi shart emas. 
B oshqa k a tta lik la rd a h a m foydalanish m u m k in — a m m o bu 
kattaliklar uchta b o lish i shart.
2. Agar uch xil rang tashkil etuvchilardan biri uzluksiz o ‘zgarsa, 
ayni paytda qolgan ikki tashkil etuvchilar o'zgarm ay qolsa, aralash- 
m aning rangi ham uzluksiz o'zgaradi.
3. Aralashmaning rangi faqat aralashuvchi qismlarning rangi- 
gagina bog‘liq va ularning spektral tarkibiga bog‘liq emas.
Agar bir xil rang (shuningdek, aralashuvchi qismlar rangi) turli 
xil usullar bilan olinishi m um kin ekanligi e ’tiborga olinsa, uchinchi 
q o n unning m a ’nosi tushunarliroq bo‘ladi. M asalan, q o ‘shiluvchi 
qismlar ham o ‘z navbatida boshqa qismlarning qo^hilishi tufayli 
olinishi mum kin.