Iim-u tafakkur kishini ezgulikka boshlaydigan beqiyos kuch. Ilm va tafakkur odamlar qalbiga nur, ongiga ziyo, xonadoniga fayz-baraka keltiradigan buyuk mo’jizadir


) differensial operatorning chegaraviy shartlarni qanoatlamtiruvchi Grin funksiyasini tuzing. Yechish



Download 216,95 Kb.
bet6/7
Sana05.07.2022
Hajmi216,95 Kb.
#740370
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
19.125 Odd. diff. tmalar. Muhammadqodir Abdulboqiyev

2) differensial operatorning chegaraviy shartlarni qanoatlamtiruvchi Grin funksiyasini tuzing.
Yechish. Ma’lumki, bir jinsli tenglamaning umumiy yechimi ko’rinishda yoziladi. U holda bo’ladi. Bularni va chegaraviy shartlarni e’tiborga olib, tengliklarga ega bo’lamiz. Demak, u holda tenglamaning bir jinsli chegaraviy shartlarni qanoatlantiruvchi yechimi bo’ladi. Agar bo’lsa, trivial yechimga ega, bo’lsa, trivial bo’lmagan bo’lmagan yechimga ega bo’lamiz. Shuning uchun umumlashgan Grin funksiyasini tuzish lozim bo’ladi. yechimni normallashtirsak, kelib chiqadi. Endi , ya’ni tenglamaning umumiy yechimini topamiz:

Demak, umumlashgan Grin funksiyasi quyidagi

ko’rinishda izlaymiz. Bu funksiyani chegaraviy shartlarga bo’ysundirsak, tengliklar va

tenglamalar sistemasi kelib chiqadi. Oxirgi sistemani yechib, larni topamiz: Shunga ko’ra, umumlashgan Grin funksiyasi quyidagi ko’rinishga keladi:

Buni umumlashgan Grin funksiyasi ta’rifining birinchi shartlariga bo’ysundirib

algebraik tenglamalar sistemasini hosil qilamiz.
Bu sistemani yechib, quyidagilarni topamiz:
.
Bularni o’rniga qo’ysak, umumlashgan Grin funksiyasi

ko’rinishga keladi. noma’lumni topish uchun umumlashgan Grin funksiyasining normallangan yechim bilan ortoganal bo’lim shartidan foydalanamiz, ya’ni

tenglikdan foydalanamiz. ni bu shartga qo’yib,

ni topamiz. ning bu qiymatini funksiyaning oxirgi formulasiga qo’ysak, o’rganilayotgan masalaning umumlashgan Grin funksiyasi hosil bo’ladi.



2.2-§. Chegarada buziladigan ikkinchi tartibli differensial tenglamalar uchun chegaraviy masalalar
Agar va funksiyalar oraliqda aniqlangan va uzluksiz bo’lib, bo’lsa, ushbu
(2.2.1)
tenglama chegarada buziladigan ikkinchi tartinbli differensial tenglama deyiladi. Bunda ko’pincha funksiya uchun tengsizlik bajariladi deb qaraladi.
(2.2.1) differensial tenglama uchun quyidagicha chegaraviy shartlar bilan qo’yilgan masalalar qaraladi:
Agar bo’lsa,
(2.2.2)
Agar bo’lsa,
(2.2.3)
{(2.2.1), (2.2.2)} masalani qaraylik. Agar {(2.2.1), (2.2.2)} masalaning yechimini

ko’rinishda ifodalash mumkin bo’lsa, bu formuladagi funksiya {(2.2.1), (2.2.2)} masalaning Grin funksiyasi deyiladi.
funksiyani tuzishga kirishamiz. Buning uchun (2.2.1) ternglamaning umumiy yechimini topamiz. (2.2.1) ni integrallab,

tenglikka yoki bu yerda Dirixle formulasidan foydalanib,
(2.2.4)
tenglikka ega bo’lamiz. Bundan chegaraviy shartga asosan chegaraviy shartga asosan esa

tenglik kelib chiqadi, bu yerda
.
Topilganlarni (2.2.4) ga qo’yamiz:

Bu yerdagin oraliq bo’yicha integralni va oraliqlar bo’yicha integrallarga ajratsak va
,

tengliklarni e’tiborga olsak, (*) tenglik



Ko’rinishda yoziladi. Bu yerda

belgilash kiritsak, oxirgi tenglikni quyidagi

ko’rinishda yozish mumkin bo’ladi. U holda yuroqidagi ta’rifga asosan funksiya {(2.2.1), (2.2.2)} masala uchun Grin funksiyasi bo’ladi. Bu yerda

tengliKlarni e’tiborga olsak, Grin funksiyasining quyidagicha ko’rinishiga ega bo’lamiz:
(2.2.5)
Bu Grin funksiyasi quyidagi xossalarga ega ekanligi osongina isbotlanadi:
1) Grin funksioyasi kvadratda uzluksiz;
2) bo’lganda tenglik bajariladi;
3) Grin funksiyasi (2.2.2) shartlarni qanoatlantiradi;
4) .
Endi {(2.2.1),(2.2.2)} masalaning yechimini topamiz. (2.2.1) tenglamaning umumiy yechimi (2.2.5) formula bilan aniqlaanadi. Undan chegaraviy shartga asosan esa

tenglik kelib chiqadi.
Topilganlarni (2.2.4) ga qo’yib,


tenglikka ega bo’lishimiz, bu yerdagi funksiya

ko’rinishga ega bo’lib, u {(2.2.2), (2.2.3)} masalaning Grin funksiyasi bo’ladi.Bu funksiyaning xossalariga to’xtalamiz:
1) Grin funksiyasi to’g’ri to’rtburchakda uzluksiz (bu yerda );
2) tengsizlik o’rinli.
Bu tengsizlikni isbotlaymiz:

Bu yerda ikkinchi qo’shiluvchida integrallash tartibini o’zgartirib,so’ngra x ni t bilan, t ni esa x bilan almashtirsak va tenglikni e’tiborga olsak,

tenglik kelib chiqadi. U holda




3) bo’lganda tenglikni bajariladi;
4) Grin funksiyasi (2.2.2) chegaraviy shartlarni bajaradi;
5)
Oxirgi 3), 4) va 5) xossalar ham Grin funksiyasining formulasidan foydalanib qiyinchiliksiz isbotlandi.


XULOSA
Bugungi kunda respublikamizda ta’lim tizimi tubdan isloh qilinmoqda. Barcha kurslardagi singari “Oddiy differensial tenglamalar” kursini o’qib, o’rganish va o’qitishda hamda talabalarning misollar ishlashi va uning tub mohiyatini tushinib yetishlari uchun qulay, yangicha usullardan foydalanib tushuntirish va ishlash talab etilmoqda. Bundan ko’rinib turibdiki, Oddiy differensial tenglamalar kursida Chegarada buziladigan ikkinchi tartibli tenglamalar uchun chegaraviy masalalar mavzusini o’rganishda imkon boricha uning qulay, hisoblashga oson bo’ladigan, usullarini o’rganib chiqish talab etilmoqda. Bundan ko’zlangan Chegarada buziladigan ikkinchi tartibli tenglamalar uchun chegaraviy masalalarni hisoblash uchun fan tarixida bajarilgan ishlar bilan chuqur tanishib chiqish va ulardan hisoblash oson va aniq bo’ladigan usullarini tanlab olib hisoblashda ularni qo’llashdan iborat.
Oddiy differensial tenglamalar matematikaning fundamental bo’limlaridan bo’lib, uning poydevori hisoblanadi. Ma’lumki, oddiy differensial tenglamalar kursi davomida ko’pgina tushuncha va tasdiqlar, shuningdek, ularning tasdiqlari keltiriladi.
Kurs ishining birinchi bob birinchi paragrafida Chegaraviy masalalar haqida umumiy tushuncha yoritib berilgan. Ikkinchi paragrafda Ikki nuqtali chegaraviy masala ko’rsatib o’tilgan. Uchinchi paragrafda Ikki nuqali chegaraviy masalaning yechimi mavzulari tushuntirib berilgan. Ikkinchi bob birinchi paragrafda Yuqori tartibli differensial tenglamalar uchun chegaraviy masalalar mavzusi ko’rsatib berilgan. Ikkinchi paragrafda Chegarada buziladigan ikkinchi tartibli differensial tenglamalar uchun chegaraviy masalalar ishlab yo’nalishlar berilgan.
Kurs ishida o’rganilgan natijalar nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo’lib, ulardan Oddiy differensial tenglamalarga qo’yilgan masalalarni yechishda fоydalanish mumkin.

Download 216,95 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish