Iii-tema o’zbekistannin geologiyaliq du’zilisi, relefi ha’m paydali qazilmalari joba

Tayanish termin ha’m tu’sinikler: 
polezoy u’stini, mezozou, 
kaynozoy, gneys, kristallasqan slanets, slanets, antiklinalilar yadrolari, 
Kembriy, metamorfik kremniyli slanets, kristallasqan ha’ktas, argillite, 
qumtas, konglomerat, Ordovik, alevrolit, kvartsit, Silur, dolomitler, 
marmarlar, Devon, qatti mergel, tasko’mir, litologik boksit, stratigrafiya, 
litologiya plita, to’rtlemshi da’wir, genesis, ku’l-ximiya, lyos ta’rizli, lyos 
ta’rizli jinis, allyuvial-prolyuvial, delyuvial continental seysmik. 
Geografik atlar:
Turan Piskom Gisar taw Orayliq Qizilqum 
Tu’rkstan Nurata, Ziyovuddin-Zirabulaq Shatqal- Qurama, Sultanuvays 
Nanay Toshkent Sirda’rya, Perm.
 
Sayaxatshi alimlar: 
Yu.A.Skvortsov, G.A.Mavlanov.
 
Soraw ha’m tapsirmalar: 
1. O’zbekstan aymag’inin’ geologik du’zilisi haqqinda toliq 
mag’luwmat berin’. 
2. O’zbekstan aymag’inin’ paydali qazilmalari haqqinda neler bilesiz? 
3.O’zbekstan aymag’inin’ seysmikligi nelerge tiykarlang’an? 
Tektonikasi. 
O’zbekstan aymag’i tektonik du’zilisinin’ o’zine ta’nligi, 
jer qabig’inin’ qalinlig’ina ha’m jer betinin’ du’zilisine ko’re tektonik 
protseslerdin’ ju’z beriwi keskin pariq qiliwshi 2 tektonik u’lkege ajratiladi. 
1.
Orogen (tawli) u’lke. 
2.
Tegislik-platformasiu’lkesi. 
O’zbekstannin’ 
orogen 
(tawli)-yag’niyqubla, 
shig’isha’morayliqbo’limlerineogenha’mto’rtlemshida’wirlerdetektonikha’re
ketinbasinankeshirgenligiushinplatformadankeyinpaydabolg’anorogenu’lkeki
ritiledi. Olha’rtu’rliu’lken-kishiliktegitektonikdu’zilmelerinenibarat.Bulardin’ 
tiykarg’ilariShatqal-Qurama,Nurata-Alay, Gisar-Zarafshan sistemalarindag’I 
taw dizbekleri, Awg’an-tajikbatig’inin’ arqa-batisbo’limi, Qizilqum qaldiq 
tawlari ha’mde Toshkent qasiya’ki taw aldi batig’i, Zarafshan, Ferg’ana 
batiqlari esaplanadi, 
Tegislik-platformau’lkesiO’zbekstannin’ 
batisindajaylasqanha’mog’anSirda’ryasineklizasinin’ 
(jerqabig’inin’ 
platformadag’isa’lbu’gilgenbatiqbo’lmi) 
qublasi, 

---

Amuda’ryagemisineklizasinin’ 
(batig’inin’) 
arqa-shig’ista’repi, 
Joqariha’mQublaUstyurtsineklizalariha’mdeOrayliqUstyurtto’beliklerikiredih
a’mbulardin’ ha’mmesiTuranplitasinin’ birbo’limiesaplanadi.Bulplitanin’ 
paleozoyfundamentijer 
betinen 
1-6 
km. 
den 
artiqraq 
shuqirliqta 
jatadi.Platforma fundamenti bir neshe jariqlar menen bo’liklerge bo’lip 
jiberilgen. En’ u’lken jariqlar ken’likke jaqin bag’dardag’i Gisar-Mang’ishlaq 
ha’m meridianal bag’dardag’i Ural-Aman jariqlari. Bul jariqlar fundamantti 4 
blokqa 
ajratqan.Respublikamizdin’ 
tiykarg’i 
bo’limi 
arqa-shig’is 
bloktatekqana qubla bo’limi qubla-shig’is blokta. Arqa-shig’is blok mezo-
kaynozoyda ko’terilgen, fundamenttin’ shuqirlig’i bul jerde 1km ge shekem 
barmag’an, tekqana en’ shuqir batiqlarinda 2 km dan asqan. Qubla-shig’is 
blok mezozoyda deyerli ko’terilip bolg’an, kaynozoyda ju’da’ tez sho’ge 
baslag’an, sonin’ ushin bul jerde fundament 8-10 km. shuqirliqta jatadi. 
Orogen ha’m plitali tektonik du’zilmeler gertsen ha’m alp taw payda boliw 
da’wirlerinde payda bolg’an, olardi tu’rli u’lken-kishiliktegi ha’m 
bag’dardag’i jariqlar kesip o’tken. Bul jer jariqlari boylap ju’z berip 
turatug’in ha’reketler ta’sirinde usi tektonik du’zilmeler ha’r tu’rli 
ba’lentlikke ko’terilgen, ayrimlari sho’kken, na’tiyjede palaxsali relef 
formalari payda bolg’an. Gertsen taw payda boliw da’wrinde tektonik 
ha’reketler menen bir qatarda vulkanlar da atiladi. Vulkanlar ha’m jariqlar 
ju’z berip tirg’an protsesler na’tiyjesinde O’zbekstanda bar rudali, ren’li, kem 
ushraytug’in, qimbat bahali paydali qazilmalar payda bolg’an.