Узимни чиниктириш ва соглигимни сакдаш максадида
чопишни танладим.
Т ан а н и н г соглигини сакдаш да ф аол каракатлар ичида
югириш алох,ида эътиборга лойик- Чунки чопиш даврида хдра-
катнинг ю риш га Караганда тезлиги ю корирок, бунда юрак-
Кон том ир тизим ининг \аракати , нафас олиш анчагина тез-
лаш ади. М уш аклар бу каракатларга куч-кувват беради.
Ю гуриш и неон га кувват ва тети клик багиш лайди. Кучада
ю гуриб кетаётган (55 ёш лардаги) б и р к и ш и н и тухтатиб,
унинг югуриши сабабини сурадим. У киш и: «М ен семира
б о ш л а д и м , та н а м борган сари о г и р л а ш а б о р а ё т г а н и н и ,
о ёкд ар и м зи р к и р а б огр и ётган и н и с еза б о ш л ад и м , наф ас
олиш им кам озгина узгара бошлади. Врачга борсам , бир кан-
ча дори -д ар м о н лар ёзиб берди. Д ем ак, мен касал була бош -
лабмаг?, деб узим ча хавотирга туш дим. С у н ф а китоб дуко-
нига кй р и б , чин и ки ш туф и си даги китоблардан би ри н и тан -
л а б о л и б ,
у в и д и м ,
б ад ан тар б и я, тез ю р и ш , к е й и н ч а л и к
ю гуриш ни урганиш ни йул-йуригини укиб, би р карорга кел-
дим. Бир йил давом ида олдин енгил — узим ни чарчатм ай-
диган м аш кдар билан шугулландим, кай та-кай та бадантар
бия м аш клари , кейин юриш секи н -аста, ора-орада югуриш
б илан ш угулландим. Кдрасам, узимни жуда енгил кис кила
бош ладим . А й ни кса, машкдардан сунг и л и к с у в билан чуми
л и ш , к ей и н ч ал и к сувнинг кароратини п а с ф о к килиб чуми-
л иш га одатландим . 1,5 йилдан бери ю гураман, олдин 1 км;
кейин 2 км , козир 4,5 км га ош ирдим. Соглигим жуда яхш и,
186
кайф иятим зур!» — деб мен билан хайрлашди. М ен у ки -
ш ининг вак,т аж рагиб, мен билан сукбатлаш ганидан м и н -
натдор булиб, ра\м атлар айтдим.
Мен ш уни айтмок,чиманки, узим ,\ам бадантарбия б и
лан 10 йилдан буён шугулланаман, амм о \а р цулимга 2 кг
л и к чуян тош ларни олиб, сунг \ар акатл ан ам ан , б адантар
бия к,иламан, \а р бир \аракатн и 40—50 марта кдйтариш га
ургандим, бир ж ойда туриб 10 дакикд югураман, терлага-
нимдан сунг ти н ч и й м ан . Хар бир бугиним , ай н и ^ са, кул-
оск; б у гинларини каракатлантирам ан. Хуллас, уйда турган
ж ойим да ю гурам ан, юрагим тез-тез ура бош лайди, наф ас
олиш им тезлаш ади. Аммо буларни бош ламасдан илгари гим
настика, ю риш , чопиш ва уларнинг согликни сакдаш даги
а \а м и я т и н и жуда куп укиб, билдим . Х озир ёш им 77дан
78га караб кетди. А л л о\и м га шукур, \о з и р икки ж ойда даре
берам ан — м авзуларим «Валеология», «Экология» ва «Ги-
гиена»дир (м уаллиф Ш. О табоев).
М аш кларни янги бош ловчиларга икки огиз суз: «олдин
бадантарбиядан 10— 15 дакикд кейин 5 дак,ика югуриш, югу-
риш тезлиги тахм инан бир дакикада 100—120 кдцам, и к к и -
уч *афта утгач, 10— 15 дакикд югуриш мумкин, албатта бун
да о р га н и зм н и н г хрлатига к,араш зарур. Ю гуриш даврида
орган изм ни т у ф и уш лаш , бош ни ти к тутиш, коллар, ти р-
сак б>тинлари озгина эгилган \о латд а, бир ритмда чоп и ла-
ди, елка суяклари , мускуллари \а м хдракатга келади.
А. П. Л ап то в ф и к р и ч а, о р ган и зм н и соглом лаш ти ри ш
учун ю гуриш машк,ида асосий курсаткич артерия к,он то -
м ири пульсидир. Ю гуриш даврида — 30 ёш ли ки ш и да 1
дакикдда 130— 160га етади, 31 ёш дан 40 ёш гача 120—150;
41 дан 50 ёш гача 120— 140; 51 дан 60 ёш гача 120— 1 ЗОдир.
О рганизм ни соглом лаш тириш учун \а р куни югуришга 15—
20 дакикд аж ратилса, етарлидир. О рганизм га бериладиган
ю кн и н г \о л а т и га кдраб \а м чопиш м асоф асини, \а м югу
риш тезлигини ош и ри ш мумкин. М асалан, югуришга урган-
ган инсон ч ек и ш н и , а р о к ичиш ни ва бошкд организм учун
зарарли одатларни таш лайди.
187
О рганизм ни соглом лаш тириш да велосипеддан *ам ф ой -
даланса булади. Велосипед спорти организм учун жуда ф о й -
д али, унда к,илинадиган \а р а к а т организм нин г \а м м а орган
ва тизим ларин и, оёк,, тоз, бел ва |фп мускулларини, ю рак-
кон том ир ти зи м и н и , наф ас олиш йуллари ти зи м и н и ички
ф ун кц и яси н и ф аоллаш тиради. Велосипед инсонга куч, кув-
ват, тезл и к, тети кл и к, чи дам лилик, куркм аслик, саб р -то -
катли булиш ликни бахш ида этади.
Э нг зур соглом лаш тириш воситаси, экологик тоза транс
порт. Албатта велосипедни \ай д аш н и урганмасдан, ундан
бирданига соглом лаш тириш учун ф ойдаланилса, уни н г акси
булиб чик,иши м ум кин. Ш унинг учун \а м , олдин о з-о з \а й -
д а б , д а р ах т зо р л ар д а , с та д и о н л ар д а машк, к,илиб, сун гра
узок,ни мулж аллаш м ум кин. Велосипед \ай д а ш н и бош ла
ганда биринчи м асоф а 5— 10 км, сунгра 10—15 км , кейин
20 км га етказиш м ум кин. Л екин катта маш кдардан с^нг
унг оёкн и н г, б елн и н г муш аклари о ф и ш и мумкин. Бунинг
учун хавотирланм анг, бу бир кднча ук,алаш билан оф и к,-
лар билан утиб кетади.
К е й и н ч а л и к о р га н и зм г а б ери лад и ган ю к с е к и н -а с т а
о ш ири б борилади. Одатдаги велосипедларда соатига 15—20
км , спорт велосипедларида 30—35 км гача \ай д аш мумкин
Велосипед билан сайр к,илиш \а р куни баж арилса, мак,садп
мувофикдир, бунинг иложи булмаса, бир ^дфгада 2—3 маротаба
кдйтарилса, натиж а яхш и булади. Таътил вак,тида велоси
педдан куп рок ф о й д ал ан и ш , у билан \а р куни 35—40 км
босиб
у т и ш
согликни жуда яхш илайди. Айник,са, ёш и улуг
ларн и ш а \а р таш кдрисига, чи^иб велосипед \ай д а ш и , ай
никса, дарахтлар куп булган жойда, урмонзорларда \ай д аш
ута ф ойдалидир.
Ш ундай к,илиб, .к и м к и со гл и ги н и н г яхш и були ш и н и
хохдаса, А л л о \н и н г х о \и ш и билан узингизда ирода топиб
спорт турларидан б и ри н и танланг. Гап спортчи булиш ус
тида кетаётгани йук, гап оз булса-да, организм ни ф аол \а р а
катга келтириб сокпом ликни таъминлаш устида, организм
188
ни чиниктириш устида, д о р и -д арм о н лар н и олиш урнига,
табиий м у\ит омилларидан ф ойдаланиш устида кетяпти. Гап,
с о м о м турмуш тар зи н и н г асосий элем енти — фаол \ар ак ат
устида, уни акд идрок билан баж ариш устида кетяпти.
С и зл ар га, б и р н еча м ар о таб а О л и м п и ад а ч ем п и о н и
булган Ю. В ласовнинг гапини келтирам из: «\ам м ан и т у ф и
туш униш га вак,т етиб келди. \ а р ким уз соглиги узи н и н г
к^лида экан и н и туш униш и керак, бунинг учун кураш иш
керак, ш ундагина инсон ту л а-ко н л и иж одкор, ирода эга-
си ва бахтли ,\аёт кечириш га *акди булади. Албатта бунинг
учун о р га н и зм н и р у \и й тай ёр л аш к ер ак , яъни д а н гас а -
л иклан, тартибсиз, бекорчи б^лиш дан кутулиш зарур. Виз
у зи м и зн и н г
с о р л и г и м и з н и н г
у зи м и з тем и рчи си булиш и-
миз керак».
ТАКРОРЛАШ УЧУН САВОЛЛАР:
1. Узбекистан Республикаси эо'кума™ томонидан спортни
ривожлантириш туф исида кдбул килинган цандай рас-
мий \ужжатларни биласиз.
2.
С
о р л о м
турмуш тарзини шакллантиришда рух,ий тетик-
лик ва жисмоний \аракатни нг ахдмияти.
3.
С портнинг кайси тури
с о р л и к н и
сакдашда кулай ва
а\ам и ятл и ?
4. Чиник,иш учун спортнинг кдйси туридан натижали ф ой
даланиш мумкин?
5. Спорт ва зарарли одатлардан узокдашиш, деганда нима-
ни тушунасиз?
6. Спорт билан шурулланганда организмнинг орган ва ти-
зимларидаги ф изиологик узгаришларни айтиб беринг.
7. Спорт ва иммунитет.
8. Хавфли омиллар спортнинг кушандаси, деганда нимани
тушунасиз?
Do'stlaringiz bilan baham: |