узаро м уносабатда буладиган ташк,и олам билан белгилана-
ди, ш у н и н г учун \а м атроф -олам и н со н м ияси учун оддий
би о л о ги к му^ит эм ас, одамлар том он и д ан тарак,к.ист даво-
мида яратилган \о д и сал ар м анбаи \ам д и р . Б ош м ияга ру^ий
ва асаб ф у и кц и ял ари н и н г узаро
боглантанликлари ута му-
р а к к а б , ж ар аён \и с о б л а н а д и . Б и з ру^и ятга та в си ф б ерар
эк а н м и з, к л и н ч а «психика» атам аси н и куллаймиз. К ели н г,
авв ал о бу с у зн и н г м азм уи и , м о \и я т и н и о ч и ш га \а р а к а т
килам из. П сихика — бу ю ксак дараж ада таш ки л топтан м а-
тс р и я н и н г ти зи м и хусусияти булиб, одам том он и д ан об ъек
тив борликззи фаол акс эттириш , бу борлик, \о д и с а л ар и н и
субъект (одам) узидан узокдаш тирм ай и ф одалаш и ,
ш у асос-
да Уз
хупкр ва ф аолиятини бош кдриш дир. П сихикада утм иш ,
\о зи р ги давр, келаж ак хдцисалар и ф одаланган ва тартибга
солингандир. У тмиш даги \о д и с а л ар и н со н хотирасида му-
ж ассам лаш иб, унинт ш ахсий таж рибаларида н ам оён була-
ди. Х озирги давр миссий кечинм алар, образ ва тасаввурлар,
акдий ж араёнлар мажмуида иф одаланади. К елаж ак эса мак,-
садларда, ниятларда, арм он ва гушларда акс этади. П си хи -
к ан и н г аникдовчи
асосий белгилари мавжуд, яъни предмет
о б разини акс эттириш , ти р и к тан а аъзолари \а р а к а т и , м а-
конда мулжал олиш , тугри ва тескари алокдлар там ой и ли
буйича акс эттириш тугрилигини н азорат кд ли ш ва бопщ а-
лар тескари алокд туф айли м уайян образ б илан хдракат н а-
ти ж асини
т а к к о с л а ш
амалга ош ирилади. Г енетик хусусия-
тига кура, п си х и ка у зи н и н г р е ф л е к т о р т и п и г а,
тар и х и га
эта булган ало*ида тизим сиф атида руёбга чи к^ан . Реф лек-
торлик — одам хдётининг объектив ш ароитлари б ирлам чи-
л и гини билдиради. Ф аолият б ош кд ри ш н и н г ю ксак д араж а-
си сиф атида он г вужудга келади, психик ф ао л и я тн и н г ю к
с а к к у р и н и ш и м ан б аи си ф ати д а эс а , ш ахе ш а к л л ан а д и .
П сихологияда акс эти р и ш н и н г ф и зи к , ф и зи о л о ги к , п с и
хик, онг, узини англаш каби куриниш лари мавжуд. О дам -
ларда б и ринчи сигнал тизим и *исобланган
сезгилар б илан
бир цаторда, и ккинчи сигналлар тизим и \а м мавжуд. И к -
ки н ч и си гн алл ар ти зи м и н и н г си гн аллари одам тал аф ф у з
367
г
килган, эш итилган, укдлган тушунчалар ва суздардан таш -
кил топади. Биринчи сигналлар ти зим ининг сигналлари уз
навбатида сузлар билан алмаштирилади, узатилади. Суз би
ринчи сигналлар тизими сигналлари урнини босиш и, умум-
лаш тириш и ва уларнинг барча
хатти-харакатларини амалга
ош ириш и мумкин. Психологияда акс эттирувчи нарса ва ходи-
с аларн и н г и н ъ и ко с ж араён ига ай лан и ш м ехан и зм лари н и ,
с у б ъ е к ти н и н г уз ф а о л и я т и н и р е ж а л аш т и р и ш н и н а зо р а т
кдлиш ни, бошкдришни урганади. Психика фаоллик хусусия-
тига эга булиб, у истак-хохишда, хатти-хэракатлар эхгимол-
лигини хаёлдан утказишда ва бошкдларда уз ифодасини топа
ди. Ш унинг учун хам психик акс эттириш суст нарса эмас,
балки хатти-харакат,
узаро таъсир кабиларни танлаш , киёс-
лаш , излаш, ажратиш билан бевосита алокддор шахе фаолия-
ТИ
1Ш1ГГ мухим сохдси хисобланади.
Ш ахснинг рухий саломатлиги муаммоси ижтимоий ма-
салалари билан чамбарчас боглик, холда юзага келади. Рухий
саломатликни таъминлаш одамлар \фтасидаги ижтимоий му-
носабатларнинг даражаси билан, уз навбатида, меъёрий иж
тим оий муносабатлар ш ахснинг ш аклланиш жараёнлари б и
лан б о ти к ;- Рухий сало м атл и к туш унчаси и ж ти м ои й са-
л о м а т л и к н и н г ш а к л л а н и ш и г а о л и б к е л а д и . О д а м ,
салом атликнинг мазкур даражасидагина
узининг одамийлик
хусусиятини намоён кдчади, мавжуд кдцриятларга
уз муно-
сабатини билдиради. Ш у жараёнда уз саломатлигига муно-
сиб
у р у л аж ратиш им кониятига эга булади. Ч унки рухий
соглом одамгина ижтимоий жараёмларда фаол иш тирок эта
олади. \ а р бир одам уз рухий саломатлигини таъминлаш га
интилиш и комил инсон булиб етиш иш га олиб келади.
И лк болаликдан салбий иллатларнинг пайдо булишидан
сакчаш , яратувчанликка булган кизикиш ин и ш акллантири-
ш и , уз дунёк;араш ини ш а к л л ан т и р и ш , уз дунёк,араш ини
химоя кдлиш га, уз-узини бахолай
билиш ига ургатиб бориш
лозим. Бунинг учун хар бир ш ахснинг рухий холатлари, ав-
вало, унинг узига хос хусусиягларини билиш и лозим.
Do'stlaringiz bilan baham: