Iii международная научно-практическая конференция

III Международная научно-практическая конференция
 
216 
III International Scientific and Practical Conference 
Жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланиб келаётган ўсмир ёшдаги 
спортчиларнинг психологик-физиологик ўзгариш даврига аҳамият қаратадиган 
бўлсак, бу даврда спортчи-ёшларимизга алоҳида психологик ёндашув олиб 
борилиши кераклигига гувох бўламиз. Чунки ўсмирлик даври- инсоннинг 
балоғатга етиш даври ўзига хос жиҳатлари билан бошқа ёш даврларидан кескин 
фарқланади. Ўсмирлик даври 10-14 ёшларни ўз ичига олган даврни ташкил 
этади. Кўпчилик ўқувчиларда ўсмирлик ёшига ўтиш асосан 5-синфдан 
бошланади. «Энди у бола эмас – у, ҳали катта ҳам эмас» — бу формула 
ўсмирлик даври характерини билдиради. Бу ёшда ўсмир ривожида кескин 
ўзгаришлар рўй бера бошлайди. Бу ўзгаришлар физиологик, ҳамда психологик 
ўзгаришлардир. Физиологик ўзгариш жинсий етилишнинг бошланиши ва бу 
билан боғлиқ равишда танадаги барча аoзоларнинг мукаммал ривожланиши ва 
ўсиши хужайра ва организм тузилмаларининг қайтадан шакллана бошлашидир. 
Жинсий балоғат даврида ўғил ва қиз болаларда мехнат фаолиятининг 
сусайиши, тез чарчаб қолиши, бош оғриши билан характерланади. 
Кайфиятнинг тез-тез бузилиб туриш ҳоллари кузатилади. Балоғат даври ўғил ва 
қизларда ўзига бино қўйиш, ўзини жуда билағон қилиб кўрсатишга интилиш, 
серзардалик, одамовилик кузатилади. Шунинг учун ўсмир ёшларимиз билан 
мулокатда ва муомилада эхтиёткор бўлишимиз керак бўлади.
Спорт машғулотлари жисмоний машқлар воситасида спортчининг 
организмига, психикасига ва шахсига таьсир кўрсатиш тизимидан иборат. 
Ўсмирлик даврида юзага чиқиши мумкин бўлган муаммоларнинг бир 
қанчасидан сақланиш учун тренер болаларни жинси, ёши, уларнинг спорт 
махорати даражаси ва қизиқишига қараб муайян бир спортга йўналтириши 
керак бўлади. Маьлумки ҳар бир инсон ўзига хос индивидуал хусусиятларга 
эга. Инсон танасининг тузилиши, ривожланиши, орган ва оргган системалари 
ишининг маьлум бир кўрсаткич ёки миқдор даражасида фаолият юритиши 
аввало унинг генотипида мужассамлашган ирсий ахборотлар билан боғлиқ 
бўлади. Спортни ривожлантиришда дастлаб унга танлашни тўғри йўлга қўйиш 
муҳим аҳамиятга эга. Спортга танлаш ўз ичига педагогик, психологик, тиббий-
биологик ва социалогик текшириш усулларини сақлаган ташкилий-методик 
воситалардан таркиб топган тизим асосида амалга оширилади. 
Бу тизим асосида болалар, ўсмирлар ва ёшларнинг маьлум бир спорт тури 
бўйича мутахасис бўлиш қобилияти аниқланади. Спортга мўлжаллаш 
кишининг имкониятларини баҳолаш орқали бу унинг учун энг мос келувчи 
спорт фаолиятини танлаш имконини беради. Спорт тренери мактаб 
ўқитувчисидан кўра кўпроқ ўз шогирдлари билан учрашади: бу кундалик 
машғулотлар, ёзги оромгоҳлар, мусобақалар, бошқа шаҳарларда ўтказиладиган 
беллашувлар ва ҳоказолар туфайли юз беради. Бошқа шаҳарларда 
уюштириладиган мусобақалар даврида тренер болаларга ота-онасидан ҳам 
кўпроқ яқинроқ бўлади. Демак ўсмирларда юзага келадиган психик ва 
физиологик ўзгаришлар жараёнида уларни тўғри йўлга солишда тренернинг 
ўрни жуда катта. Бу жараёнда тренер ўзининг шахсий фазилатлари биланг ҳам 

---