Iii-mavzu. Ehtiyojlar va uning qondirilishi

Ehtiyojlarni qondirishning optimal darajasi

Resurslarni ko’proq ishlatish hisobidan-ehtiyojlarni qondirish vaqtinchalik, chunki, resurslar tugab boravergani sayin kishilar uni kamroq sarflash yo’lini qidiradilar, resurslarni tejovchi texnologiya yaratilib, keng qo’llaniladi. Natijada resurs birligini ishlatishdan olingan mahsulot ko’payadi. Umuman olganda cheksiz ehtiyojni kamyob resurs bilan ta’minlash uchun 2 narsa amalga oshishi shart:

1. 
   Ehtiyojlar ko’p bo’lganidan ularning hammasini birdaniga qondirish mumkin emas, shu boisdan ularniig eng muhimi ajratib olinadi va ishlab chiqarish ularni qondirishga karatiladi, Masalan, hozir O’zbekiston uchun neft mahsulotlari va donga bo’lgan ehtiyoj eng zarur ehtiyojlardan hisoblanadi va resurslar eng avval shularni qondirishga qaratilgan. Shu sababli 2002 yil O’zbekistonda qishloq xo’jaligi 6 foiz, sanoat –2.5 foiz, iste’mol tovarlar ishlab chiqarish 11,8 foiz ko’paydi va 5 million 400 ming tonna don etishtirildi.
   
2. 
   Resurslar kamyob bo’lganidan ishlab chiqarishning’ eng zarur sohalariga ustivorlik beriladi. Muqobil mahsulotlardan eng maqbuli tanlab olinadi. Bir mahsulot uchun resurs ko’proq ketsa, tabiiy ravishda boshqasiga kamroq qoladi. Hadisi sharifda aytilganidek “tejamkorlar muxtoj bo’lmaslar”
   

Shuning uchun resurslar sarfining eng tejamli usuli tanlanadi, shunda shu resurs birligi hisobiga ko’proq mahsulot olinadi ehtiyojni to’laroq kondirish mumkin bo’ladi (ilova)

Egri chiziqda avtomashina va traktor muqobil mahsulot, deb olingan. Ularni ishlab chiqarish uchun ikkalasiga ham bir xil 1 tonnadan metall sarflanadi deb olsak, metall resursi esa jami 10 tonna bo’lsa, traktorni ko’proq chiqarish uchun avtomashinani kamroq ishlab chiqarish zarur bo’ladi. Traktorni uch dona chiqarish uchun avtomashinani 10 ta o’rniga 7 ta chiqarish kerak. Buni boshqacha tasvirlasak ham bo’ladi (ilova 2.3). Kamyob resurslar sharoitida ehtiyojlarni qondirishning optimal darajasi tanlab olinadi. Bunda kam resurs bilan ko’proq ehtiyoj qondiriladi.

Bu qoidaga binoan mahsulot birligini yaratish uchun ketgan resurs sarfi qisqarishi shart, aks holda ehtiyoj to’la qondirilmaydi. Masalan, donga bo’lgan

ehtiyojni to’la qondirish uchun don hosildorligini muttasil oshirib borgan holda, har tonna don olish uchun ketgan resurs sarfini qisqartirib borish talab qilinadi.