Iii қисм. Моддаларни асосий тозалаш усуллари

28-расм. Кристаллизацион колонна схемаси
1 – ташқи най; 2 – ички най; 3 – «чексиз винт» деб номланувчи спираль; 4 – тиқин; 5 – спираль билан бирлаштирилган диск; 6, 7 – жўмраклар; 8 – таъминловчи идиш; 9 – чиқиш найи; 10 – иссиқлик ўтказмайдиган қобиқ.

Колоннанинг юқори қисмидаги ҳарорат аралашманинг суюқланиш ҳа-роратидан паст бўлгани учун, пастдан киритиладиган суюқланма кристалланади ва кристаллар чексиз винт орқали пастга тушиб, у ерда улар яна суюқланади. Пастга тушадиган кристаллар суюқланмани юқорига қараб сиқиб чиқаради, бунинг натижасида қаттиқ ва суюқ фазаларнинг қарама-қарши оқими вужудга келади. Агар моддаларнинг ажратилиши бинар системада амалга оширилса, унда компонентлардан бири колоннанинг пастки, иккнчиси эса юқори қисмида концентрланади.


1.3. Зонали қайта кристаллаш

Зонали кристаллаш методининг моҳияти шундаки, қаттиқ модда орқали муайян йўналишда бир нечта суюқлантирувчи зоналар ҳаракатланади. Тозаланадиган модданинг суюқланиш ҳароратини қўшимчалар ошириши ёки камайтиришига боғлиқ ҳолда, улар зона билан бирга ёки тескари йўналишда ҳаракатланади. Зонали қайта кристаллаш усули нафақат тоза маҳсулотлар олишда, балки ўта тоза моддалар олишда кенг қўлланилади. Жараён қурилмаларининг оддийлигиги ва юқори бўлмаган ҳароратларнинг қўлланилиши бу методнинг устунлиги ҳисобланади. Бундан ташқари, кимёвий методлардек учинчи моддани киритишга зарурат қолмайди.

Зонали тозалашда борадиган жараёнларни тассаввур қилиш учун қаттиқ эритма ҳосил қила оладиган икки компонентдан иборат цилиндрсимон намунани кўриб чиқамиз.
Намуна таркиби d масофага боғлиқ бўлмайди, l узунликдаги суюқланган зона эса намуна бўйлаб ҳаракатланади, шунингдек, K < 1 деб тахмин қиламиз (29-расм).