Iii-bob. Shaxs og‘ishgan xulqining mexanizmlari tayanch tushunchalar

Shaxsni izohlash. Shaxs psixologiyasining predmeti uni izohlashga nisbatan anchagina murakkab xarakterga ega, chunki insonlar xilma xil bo‘lganligi bois har xil vaziyatlarga qarab, o‘zgarib turadilar. Shu sababli shaxsni tushunarli tilda izohlash uchun mos aniqlik va izohga ega bo‘lish lozim. O‘z navbatida shaxsni mos tarzda izohlashga mos keladigan tilga ham ega bo‘lish kerak. Oqibatda shaxsni o‘rganishning o‘ziga xos prinsiplari va baholash vositalari-testlarni shakllantirishga olib keldi.
Psixologiyada shaxsni tushunishda uning xarakterlovchi bir qator tushunchalarni qo‘llashga olib keldi:

№	Sifatlar
	Yoqimli-jizzaki
	Tirishqoq- maqtanchoq
	Quvnoq -surbet
	Talabchant-hukmron
	Xavotirlanuvchan -irodali
	Qo‘zg‘aluvchan-betoqat
	Ziyrak- beozor
	Injiq- nekbin
	O‘ziga ishongan - bardoshli
	Jiddiy- bo‘shang
	Zaharxanda- sezgir
	Muloqotmand-hokisor
	Sabr-bardoshli-ishonuvchan
	Erkin –qasoskor

1-jadval. Shaxsni baholash sifatlarining namunasi
Yuqorida keltirilgan xususiyatlarni mavjudlik holati va sizga yoqimliligi, siz erishishingiz zarur bo‘lganlarini ro‘yxatini tuzish talab etiladi. Ushbu sifatlarni o‘qituvchi yoki ota-ona misolida va real baholashingiz mumkin bo‘ladi. Ushbu toifa sifatlarning kengaytirilgan varianti 300 ta sifatdan iborat (Gough & Heilbrun, 1983). Bu esa shaxsni yanada kengroq baholash imkoni beradi.
Shaxs psixologiyasida o‘rganiladigan asosiy muammolardan biri shaxs rivojlanishining psixologik tahlilidir. Shaxs psixologiyada tahlil qilishda uning hayotining barcha bosqichlari, ongsizlik ta’sir ko‘rsatadimi yoki bolalikdan keyingi davrlarda shaxs sifatida o‘zgarish yuz beradimi? Ushbu tarzdagi savollarga javob izlash zarur bo‘ladi.
Mazkur masalalarni shaxs psixologiyasining metodologik masalalaridan hal etish uchun qator shaxs nazariyalarni ko‘rib chiqish zarur bo‘ladi.
Shaxsni o‘rganishga doir yondashuvlarning har bir muammoning o‘ziga xos boshqotirma sifatida uning hal etishga e’tibor qaratganliklarini guvohi bo‘lamiz.
Hattoki, ayrim yondashuvlarni o‘rganish esa o‘nlab yillarni taqozo etadi. Shaxs psixologiyasi esa mazkur masalalarga javob topishga intiladi.
Ongni o‘rganish. Shaxs muammosini o‘rganishga yondashuvning bir jihati uning ongini o‘rganishga yo‘nalganligidir. Psixologiya shaxsning ushbu jihatini o‘rganishda tabiiy fanlarning metodlarini modifikatsiya qilish asosida erishdi. V.Vundt va boshqa psixologlar inson tabiatini o‘rganishda tabiiy-ilmiy fanlar ta’sirida uni insonning aqlini o‘rganishda foydalandilar. Ushbu tadqiqotlarda psixik jarayonlar eksperimental o‘rganilgan bo‘lsa-da, ammo ularda cheklanishlar bor edi.