Iii-bob. Shaxs og‘ishgan xulqining mexanizmlari tayanch tushunchalar

Inson tabiati. Inson - yagona va o‘zini o‘zi muvofiqlashtiruvchi organizm; individuum (lot.) – bo‘linmas. Inson hayotiy faolligining hech bir namoyon bo‘lishini izolyatsiyada ko‘rib bo‘lmaydi, lekin faqat shaxsga munosabatda to‘liq ko‘rib chiqish mumkin.
Inson hayoti – shaxs uchun ahamiyatli maqsadlar yo‘nalishidagi o‘sish va rivojlanishga uzluksiz harakat hayot maqsadlari insonning taqdirini belgilaydi.
Inson xulq-atvori – irsiyat va muhit ta’siri natijasigina emas, balki insonning o‘z hayotining arxitektori sanalgan ijod kuchidan ham iborat.
Individni jamiyatdan tashqari ko‘rib bo‘lmaydi, uning xulq-atvori esa sotsial kontekstdan tashqarida namoyon bo‘lmaydi. Har bir insonda umumiylik va sotsial qiziqishning tabiiy tuyg‘usi mavjud, ya’ni hamkorlikning sotsial munosabatlariga tug‘ma ravishda intilish mavjud.
Inson xulq-avtori o‘zi va atrof olam haqidagi tasavvurlari bilan belgilanadi. Erishilmagan maqsad yoki vazifalar inson xulq-atvorini yo‘naltirib, harakatlantirib turadi. Insonga yagona, yaxlit, unsurlari bir-biri bilan o‘zaro muvofiq keluvchi mavjudod sifatida qaraydi.
Individuum miya va tana, onglilik bilan ongsizlik, tafakkur, tuyg‘u, harakat, shaxsda namoyon bo‘luvchilar yagonadir.
Shaxsning strukturasini hayot uslubi bilan aniqlash mumkinligini tavsiya etadi. Shaxsiy ahamiyatga ega maqsadlarga talpinish, kamolotga intilish, individuum organik jihatdan yaxlitlikni ifodalaydi va o‘zining hayotini boshqaradi, ijodiy kuchini va erkinlikni tanlashini namoyon qiladi.
Shaxsning strukturasini hayot uslubi bilan aniqlash mumkinligini tavsiya etadi. Shaxsiy ahamiyatga ega maqsadlarga talpinish, kamolotga intilish, individuum organik jihatdan yaxlitlikni ifodalaydi va o‘zining hayotini boshqaradi, ijodiy kuchini va erkinlikni tanlashini namoyon qiladi.
Individuum jamiyatdan, boshqa insonlardan xoli holda bo‘lmaydi, insonning xulq-atvori sotsial determinantlar bilan aniqlangan sotsial (ijtimoiy) mazmunda sodir bo‘ladi, oqibatda insonda boshqa insonlar bilan hamkorlikda sotsial o‘zaro munosabatlarda ishtirok etishga intilishni ifodalovchi sotsial qiziqishlar shakllanadi.
Nomukammallik kompleksi atamasini A.Adler fanga olib kirib, ushbu tuyg‘uni barcha bolalar jismoniy o‘lchamlari, kam kuchligi va imkoniyatlarining pastligi oqibatida boshdan kechiradilar.
Kelajakda juda kuchli, kompleksga aylantirish, ijobiy o‘sish va rivojlanishni qiyinlashtirishi mumkin. Biroq, o‘rtacha darajali nomukamallik bolada “kuchli bo‘lish yoki boshqalardan kuchli bo‘lish”ga, kamolotga, ustunlikka, o‘zining qobiliyatlarini rivojlantirishga undash mumkin.
Kamolotga intilish tug‘ma bo‘lib, bu hayotning bir bo‘lagi, hayotga intilishning bo‘lmasligi ma’nosiz, deydi, A.Adler.
Mukammallik maqsad ijobiy va salbiy bo‘lishi mumkin. Agar u ijtimoiy manfaatga va boshqalarning foydasiga yo‘naltirilgan bo‘lsa, rivojlanish konstruktiv va sog‘lom yo‘nalishga ega bo‘lib, bu rivojlanish, ko‘nikma va malakalarning kamol toptirish, mukammal hayot uslubiga ega bo‘lish uchun ishlashga intilish kabilarda namoyon bo‘ladi. Biroq, ayrimlar mukammallikka boshqlar ustidan humkronlik qilish orqali erishishga urinadi. Bu esa hokimiyat va agressiyada namoyon bo‘ladi.
Har bir inson intilish va erishishiga mujassamlashuvchi o‘zining hayot uslubini ishlab chiqadi. Ularning shakllanishi bolalikdan boshlanib, nomukammallik, ishonchsizlik, kattalar olamida bo‘lishga ojizlik kompleksi sifatida shakllanib boshlaydi. Hayotning maqsadi bundan himoyalanish, qondirilmagan bugungi hayot bilan yorqin, mukammal kelajak o‘rtasidagi ko‘prik vazifasini bajaradi.