Iii bob. Bozor muvozanatini ta’minlash modellari

siljishi siljishi

Agar taklif va talab chiziqlari bir vaqtning oʻzida siljishsa, muvozanat narx va muvozanat miqdor larning oʻzgarishi har xil boʻlishi mumkin.

Yuqorida keltirilgan bozor modeli statik boʻlib, u ma’lum vaqt oraligʻini oladi (masalan, u bir oyga, bir yilga teng boʻlishi mumkin). Bunday bozor modelida oʻzgaruvchilar vaqtga bogʻliq emas.
Modelda talab, taklif va narxlarning bogʻliqliklarini vaqt oʻzgarishi bilan bogʻlasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz qilaylik, ma’lum vaqt oraligʻida (masalan, bu oraliq bir oy boʻlsin) bir birlik tovarning bozor narxi boʻlsin (ya’ni, tovar narxi bir oy ichida oʻzgarmaydi). Tovarning bozor narxi muvozanat narxga teng boʻlishi ham, teng boʻlmasligi ham mumkin.
Agar biz vaqt oraligʻini qarasak, u holda qiymatlarni qabul qiladi. – narx trayektoriyasini yoki dinamik model trayektoriyasini beradi.
Bitta mahsulot uchun bozorning dinamik modelini qaraymiz.
Modelda talab chizigʻini va taklif chizigʻi vaqt oʻzgarishi bilan oʻzgarmaydi deb faraz qilaylik. Talab funksiyasi va taklif funksiyasi narx ga bogʻliq. Bu yerda - oraliqdagi narx, - oldingi P - oraliqdagi narx. Talab funksiyasi:

bu yerda - oʻzgarmas parametrlar.
Taklif funksiyasi:

bu yerda - oʻzgarmas parametrlar.
Muvozanat narx quyidagi qaytariladigan bosqichlar boʻyicha aniqlanadi:
1. Talab va taklif chiziqlari grafigi chiziladi (gorizontal oʻq boʻyicha narx qoʻyiladi, vertikal oʻq boʻyicha taklif va talab qilingan mahsulot miqdori );
2. Boshlangʻich vaqt oraligʻi boʻyicha taklif miqdori , boshlangʻich narx ga koʻra aniqlanadi, (boshlangʻich narx ) oldindan sotuvchi tomonidan beriladi;
3. oraliq uchun narx muvozanatlik shartidan aniqlanadi.


Narx ma’lum boʻlgani uchun, yuqoridagi tenglikdan aniqlanadi; uchun aniqlanganidan keyin yuqoridagi ikkinchi va uchinchi bosqichlar takrorlanib, aniqlanadi va hokazo. Hisob-kitoblarning toʻxtash sharti boʻlib, bu shart barjarilsa, muvozanat narx koʻrinishida aniqlanadi.
Taqribiy baholash: Agar boʻlsa, deb qarash mumkin.
Misol. Quyidagi talab funksiyasi berilgan boʻlsin:

Taklif funksiyasi:

uchun boshlangʻich narx boʻlsin va bu narxda taklif miqdorini aniqlaymiz:

Muvozanatlik shartiga koʻra ni aniqlaymiz.
dan ,
Endi hol uchun taklif miqdorini aniqlaymiz:

Muvozanatlik shartidan ni aniqlaymiz:
yoki
uchun taklif miqdori aniqlanadi:

Muvozanatlik shartidan ni aniqlaymiz:
, .
Keyingi hisob-kitoblarda:
va , .
Agar aniqlik darajasini deb olsak, boʻlgani uchun muvozanat narx sifatida biz aniqlik bilan ni qabul qilishimiz mumkin.
Muvozanat narxni toʻgʻridan-toʻgʻri muvozanatlik sharti boʻyicha aniqlash ham mumkin:
deb
yoki , .
Muvozanat narx ga teng, muvozanat tovar miqdori:
.
Umuman olganda bozorning dinamik modelida bozor narxi ning oʻzgarishi uch xil variantga olib kelishi mumkin:
1. Vaqt oʻtishi bilan bozor narxi ning muvozanat narxdan chetlanishi kamayib boradi;
2. Bozor narxi muvozanat narxdan uzoqlashib boradi;
3. Bozor narxi muvozanat narx atrofida tebranib turadi va bozor muvozanatiga hech vaqt erishilmaydi.



3.4-rasm. boʻlgan hol
Agar taklif chizigʻi S talab chizigʻiga nisbat tikroq boʻlsa, birinchi hol yuz beradi. Agar taklif chizigʻining yotiqligi talab chizigʻining yotiqligiga nisbatan tikroq boʻlsa, birinchi hol amalga oshadi. Uchinchi holatda talab va taklif chiziqlari yotiqligi bir xil boʻladi (3.14-rasm):

3.5-rasm. boʻlgan hol

Agar taklif chizigʻi talab chizigʻi ga nisbatan yotiqroq boʻlsa, ikkinchi variant yuz beradi (2.15-rasm) va uchinchi variantda taklif va talab chiziqlari yotiqligi bir xil boʻladi:
Toʻgʻri chiziqli talab va taklif funksiyalari:


uchun da boʻladi, ya’ni muvozanat narxga bozor narxi yaqinlashadi agar quyidagi shart bajarilsa, ya’ni boʻlsa.
Bozorning dinamik modelida narxlar trayektoriyasi oʻrgimchak uyasi toʻriga oʻxshagani uchun ham bu model toʻrsimon model deb nom olgan.
Toʻrsimon model sifatida birja bozorini (masalan, qimmatli qogʻozlar bozori, yoki valyuta bozorini) qarash mumkin.