Iii бўлим. Автотранспорт воситаларини хавфсиз бошқариш ва ҳаракат хавфсизлиги асослари

1) автомобилга таъсир этувчи кучлар: 

оғирлик кучи; 

тортиш кучи; 

ғилдиракларга йўлнинг қаршилик кучи; 

ҳаво қаршилиги кучи; 

тепаликка чиқишда қаршилик кучи; 

пастликка тушишда инерция кучи; 

марказдан қочма куч. 
2) автомобиль йўлининг рельефи: 

пастлик; 

баландлик; 

пландаги эгри чизиқ бўйича йўналиш; 

вираж; 

---

404 

серпантин. 
3) об-ҳаво шароитлари: 

ёмғир; 

қор; 

дўл; 

туман; 

бўрон; 

гирдоб. 
4) сунъий ёритилмаганлик; 
5) ҳаракатни тартибга солувчи техник воситалар (йўл чизиқлари, 
йўл белгилари, ва светофорлар)нинг йўқлиги ёки етарли эмаслиги; 
6) ажратувчи, йўналтирувчи ва ушлаб қолувчи мосламаларнинг 
йўқлиги ёки етарли эмаслиги; 
7) йўл қопламасининг қониқарсизлиги, йўл шароитининг ёмонлиги. 
Автомобиль йўлининг ҳаракатланиш учун хавфлилик даража-
сини аниқлаш йўлдан фойдаланишда, ҳаракатни тўғри ташкил 
қилишда, шунингдек, ҳаракат хавфсизлигини ошириш юзасидан 
тавсиялар ишлаб чиқишда ёки йўлни таъмирлашда бирламчи асосий 
таянч маълумот бўлиб ҳисобланади. 
Ҳозирги пайтда автомобилнинг хавфли бўлакларини аниқлашда 
қуйидаги усуллардан фойдаланилади:

хавфсизлик коэффициенти;

ҳалокатлилик коэффициенти;

ЙТҲ статистикаси;

зиддиятлик вазият.
 
Транспортдан фойдаланиш жараёнида йўлнинг сифатини ва 
ҳаракат хавфсизлигини баҳолашда асосий вазифалардан бири ҳара-
кат тартиб-қоидаларига сезиларли таъсир қилувчи йўл қисмлари ёки 
унинг алоҳида бўлакларини аниқлашдан иборат. Бундай жойларда 
асосан йўл-транспорт ҳодисалари тез-тез рўй бериб туради.
Ҳаракат хавфсизлиги жиҳатидан йўл бўлакларини баҳолаш 
усулларидан бири 
хавфсизлик коэффициенти
дир
. 
Уни якка ҳолда 
ҳаракатланаётган енгил автомобилнинг назарий тезлигини ҳисоб-
лаш ёки махсус жиҳозланган лаборатория автомобилини йўлдан 
тажрибавий ўтказиш орқали аниқланади.
Автомобиль йўлининг хавфли бўлакларини аниқлашда амалиёт-
да кўпинча ҳалокатлилик коэффициенти қўлланади.

---

405