Iii бўлим. Автотранспорт воситаларини хавфсиз бошқариш ва ҳаракат хавфсизлиги асослари

 
Автомобиль, трактор, мотоцикл-
лардан чиқадиган шовқин асабни таранглайди, ҳайдовчининг иш 
унумдорлигини пасайтиради, дам олишга тўсиқлик қилади, кўриш 
фаолиятини ёмонлаштиради, эътиборни сусайтириб, ҳар хил касал-
ликларни пайдо қилади. Бу ҳолатларнинг ҳаракатланиш хавфли-
лигига тўғридан-тўғри алоқаси бор. 
Автотранспорт воситаларида шовқиннинг асосий манбаи 
двигатель ва у ишлаб чиқарадиган газлар ҳисобланади. Аммо 
умумий шовқинни ҳосил қилишида ғилдиракнинг иши, двигатель, 
механизм ва тизимлари, трансмиссияси, юк автомобилидаги юк ва 
бошқалар қатнашади. 
Талабларга кўра, автомобиль шовқини 7,5 м масофада 88 дб 
(дицебалл)дан ошмаслиги керак. Давлат стандарти йўл қўядиган 
шовқин даражаси транспорт воситаси элементларини лойиҳалашда 
ўз ечимини топади. Аммо ундан фойдаланиш жараёнида техник 
ҳолатнинг ўзгариши натижасида шовқин миқдори меъёридан ошиб 
кетиши мумкин. Бундай пайтларда техник хизмат кўрсатиш ва 
ремонт қилиш зарур. 
14-расм. Автомобилга таъсир этувчи кучлар.
Автомобиль қуйидаги кучлар таъсирида йўлда ҳаракатланади: 

тортишиш кучи; 

ҳаракатланишга қаршилик кўрсатувчи кучлар; 

---

456 

инерция кучи (инерция кучи ҳаракатланиш тартибига кўра 
олдинга, орқага ёки ён томонга йўналган бўлиши мумкин). 
Ҳаракатланишга қаршилик кўрсатувчи кучларга:

тебранишга (думалашга) қаршилик кўрсатувчи куч (Рк); 

ҳаво қаршилик кучи (Рb);

баландликка чиқиш қаршилик кучи (Рn);

инерция кучи (Рu).
Бу ҳаракатланишга қаршилик кучларини енгиш учун авто-
мобиль энергия манбаи бўлган двигатель билан жиҳозланган бўлиб, 
двигатель ишлашидан ҳосил бўлган буровчи момент трансмиссия 
орқали автомобилнинг етакловчи ғилдиракларига узатилади. Етак-
ловчи ғилдираклар айланишидан йўл билан контакт қисмида 
айланма куч вужудга келади, у йўлни орқага итариб юборгудек 
бўлади. Йўл, ўз навбатида, худди шунча куч билан акс таъсир 
кўрсатиб, автомобилни ҳаракатга келтиради.
Автомобилни ҳаракатга келтирувчи кучга тортиш кучи 
дейилади. Автомобилга таъсир этувчи барча кучларнинг ўзаро 
муносабатини қуйидагича формула шаклида ифодалаш мумкин: