Ii qism VIII bob. Didakòikaning predmeòi va uning vazifalari

Abu Rayhon Beruniy. 

Èçáðàííûå ïðîèçâåäåíèÿ. Ò. X, ×àñòü III.

— Toshkent: „Fan“, 1973 — 1976- yillar.

---

84

inson aqliy shakllarni va ularga muvofiq hissiy obrazlarni egallagan

bo‘ladi. Ibn Sino aql deganda insonning tug‘ma iste’dodini, shuning-

dek, tajriba asosida va bilish jarayonida shakllanadigan fikrlash

qobiliyatini tushunadi. Aqlni insonning birlamchi tug‘ma sog‘lom

fikrlashi, yaxshi va yomon ishlarni vujudga keltiradigan, ularni

farqlantiradigan kuch, deb ta’riflaydi. Aql insonning xatti-

harakatlarida namoyon bo‘ladi. Inson aql yordamida narsalar va

hodisalarni tahlil qiladi, umumlashtiradi hamda ularning eng

yaxshilarini tanlaydi, deb uqtiradi. Shuningdek, aqlni ikki katego-

riyaga ajratadi. Ularning biri — nazariy aql bo‘lib, borliqdagi umu-

miy narsalarning mohiyatini idrok etishdir, ikkinchisi esa amaliy

aql bo‘lib, buyumlarni tanlashda turtki sifatida ko‘rinadigan qobi-

liyatdir.

Abdulla Avloniy (1878 — 1934) o‘zining barcha tadqiqotlarida

ilm muammosini birinchi o‘ringa qo‘ygan. „Alhosil, — deb yozgan

edi u, — butun hayotimiz, salomatligimiz, saodatimiz, sarvatimiz,

maishatimiz, himmatimiz, g‘ayratimiz, dunyo va oxiratimiz ilm

bilan bog‘liqdur... Shuning uchun o‘qimak, bilmak zamonlarini

qo‘ldan bermay, vujudimizning dushmani bo‘lgan jaholatdan

qutulmakka jonimiz boricha sa’y qilmagimiz lozimdur“

1

.

A. Avloniy, ilm — tarbiya jarayonida o‘zlashtiriladi va u yaxshini

yomondan, ezgulikni yovuzlikdan, joizni nojoizdan farqlash

imkonini beradi, deb hisoblaydi. U tarbiya bilan ta’limning birligi

muammosini ishlab chiqdi. Garchi Avloniy ta’lim bilan tarbiya

o‘rtasida ozgina farq borligini aytgan bo‘lsa ham, ular tana va jon

singari bir-biriga chambarchas bog‘liqdir, deydi.

Hamza Hakimzoda Niyoziy (1889 — 1929) I sinf uchun „Yengil

adabiyot“, II sinf uchun „O‘qish kitobi“ va „Qiroat kitobi“ kabi

darsliklar yozgan. Ammo  mazkur darsliklar qo‘lyozmaligicha qolib

ketdi. O‘sha paytlarda nashr etish imkoni bo‘lmagan.

Hamza o‘z tadqiqotlarida tovushli savod o‘rgatish metodini

ishlab chiqqan. Uning tadqiqotidagi asosiy g‘oya o‘qitish va tar-

biyalashga kompleks yondashish, yoshlarning aqliy, axloqiy va

estetik tarbiyasini o‘zaro bog‘liq holda amalga oshirishdan iborat

edi.

Yuqoridagi asarlarning nomlaridan va pedagogik fikrlardan ayon

bo‘ladiki, mazkur mualliflar didaktikaga o‘qitish san’ati sifatida,

shuningdek, o‘ziga xos amaliy ko‘nikma sifatida qaraganlar. Didaktika

1