Ii. Bоb. Lirikаdа shаkl vа

Umrini ablah kechurib g’aflat ila,
Nukta o’rnig’akim tortar xarros.
Bir eshakdurki, tag’ofil yuzidin
Qilg’ay izhor payopay arros .
Bu qit’ada odamlar xarakterida uchraydigan badlafzlik, qo’rslik keskin qoralanmoqda. Ifodalanayotgan ma’noning ta’sir darajasini oshirish, fikrni lo’nda va obrazli bayon etish uchun shoir hayotiy bir detalni she’rga olib kirgan. Ya’ni, g’ofil kimsani arros eshakka qiyoslagan. Bu tashbeh yordamida fikr yanada teranlashgan. Masalan, she’rni o’qigan kishida so’zlar sharqona nazm jilosidan (qasida, G’azal va boshqa janrlardagiga o’xshab) mahrumdek taassurot tug’dirishi mumkin. Go’yo unda tashbih she’rga soya solgandek, go’yo shoir go’zallik tuyg’usiga to’la rioya etmagandek. Aslida, bu aldamchi bir taassurotdir. Chunki shoir uchun eng muhimi fikr butunligi va aniqligidir.
Xullas, qit’a G’azal, ruboiy kabi mustaqil bir lirik janr hisoblanadi. Uning o’ziga xos poetik tabiati bor. Qit’a o’zining kompozitsion ko’rinishlari, obrazlar tizimi, til xususiyati va ifoda usullariga ega janr. U G’azalning bir parchasi yoki ba’zi olimlar aytganidek, G’azaldan yulib olingan “ma’lum bir bo’lak” sifatida yuzaga kelmagan. Bunday bo’lishi mumkin ham emas. Qit’a Sharq adabiyotida G’azaldan ancha oldin paydo bo’lgan janr. Ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-ma’rifiy va boshqa mavzularda yozilgan, o’ziga xos qofiya tarziga ega, ikki baytdan kam bo’lmagan, o’zida ma’lum bir poetik xususiyatlarni mujassamlashtirgan she’riy parchalar qit’a deyiladi. Qit’ada shoirlar, asosan, turmush va real voqelik bilan aloqalangan taassurotlar, ijtimoiy hayot, axloq masalalariga doir g’oyalarni lo’nda, sodda yo’llarda ifoda etganlar. Shu ma’noda qit’a – ma’no va mohiyat oynasi, shoir ehtiroslari quyulib, fikrda teranlik kuchaygan holati. Yoki shu holatlar hosilasi erur.


Xulosa
G’azal va qit’a janridagi she’rlar o’zbek adabiyotidagi nazmiy asarlarning salmoqli qismini tashkil etib, milliy badiiy adabiyotimizning shakllanishida alohida o’rin tutadi. Nafaqat XX asrga qadar emas, hozirgi adabiy jarayonda ham aruz vazniga shoirlarimiz tomonidan murojaat qilib turilibdi. Bu janrlarda yuqorida aytib o’tilgan ijodkorlar va ilmiy jamoatchilik qatori yoshlar ham bu jabhada faollar.
Milliy zamonaviy adabiyotimizda ham G’azal va qit’a janrida anchagina salmoqli ijod namunalari mavjuddir. Avvalo, G’azalga “yangi to’n kiydirgan” shoir, O’zbekiston qahramoni Erkin Vohidov bu borada katta yutuqlarga erishdi. Unga hamohang tarzda Anvar Obidjon, Oxunjon Hakimovlar qadam bosgan bo’lsalar, hozirgi kunda Ismoil Mahmud, Dilorom Ergasheva, Aziz Said kami ijodkorlar ham ustozlarga ergashib aruz vaznida go’zal ijod na’munalarini taqdim etib kelmoqdalar.
İlm ahli vakillari esa G’azal va qit’aning turli tomonlarini ilmiy tatqiq etish asnosida hozirgi ilm ihlosmandlari va talabalar uchun darslik va qo’llanmalar nashr etmoqdalar. Bunday olimlarni sanab o’tish joiz bo’lsa, Umarali Normatov, Ibrohim Haqqul, Dilmurod Quronov, Suvon Meli, Izzat Sulton va shun kabi bir qator olimlar soha rivoji uchun anchagina jonkuyarlik bilan yondashgan holda mehnat qilib kelmoqdalar.
G’azal va qit’alar, aruz she’r tizimining boshqa janrlarini ham o’rganish bizning adabiyotimiz tarixini, tasavvuf ilmini, va tarixdagi hayot haqida tasavvurlarimizni tiniqroq va teranroq bo’lishiga yo’l ochadi. G’azal va qit’alar biznin estetik qarashlarimizni badiiy jihatdan jozibali qilishga va olam va odam falsafasini tushunib yetishga yordam beradi.