Ii боб Кимёда даврий қонун ва Д. И. Менделеевнинг элементлар

Hayotning eng muxum ko’rinishlari: ovqat hazm qilish, ta’sirlanish, qisqarish o’sish, differensyalanish va ko’payish oqsil tabiatli maxsus moddalar funksyasidir.

Oqsillarning murakkabligini og’irligi misolida ko’rish mumkin. Uglevodlarning xarakterli vakili hisoblangan glyukozaning molekula og’irligi 180 ga teng , oqsillarning molekula og’irligi esa 10000 bilan 10000000 orasida bo’ladi. Elementlar tarkibiy jihatdan oqsillar uglerod, vodorod, kislorod, azot, ozgina miqdorda oltingugurtdan tashkil topgan. Ular o’rta hisobda tarkibida 50,6 – 54,5 % uglerod, 21,5-23,5 % kislorod, 6,5-7,3% vodorot, 15,0-17,6% azot va 0,3-2,5% oltingugurt tutadi.

Organik kimyoning klassik metoddlaridan foydalanib, oqsil malekulalarini analiz qilish natijasida oqsillar aminokislatalar qo’shilishidan hosil bo’lgan mahsulot ekanligi isbotlandi. 1850-yildan 1950 yilgacha turli oqsillarni gidroliz yo’li bilan parchalab va gidroliz maxsulotini brogan sari mukammal metodlar bilan tekshirib, ulardan 25 amino kislata ajratib olindi.

Oksidlarni gidroliz qilish va aminokislotalarni ajratish. Oqsillar gidrolizlanganda, ya’ni suv qo’shib parchalanganda ularning tarkibiy qismlari-aminokislatalar ajralib chiqadi. Oqsil preparatlari yo to’qima namunalarini kislota bilan qaynatish, yoki oqsillni parchalovchi ferment,
ko’pincha tripsin, yoxud bir nechta ferment aralashmasi ta’sirida oqsillar gidrolizlanadi. Ishqor bilan gidroliz qilish usulidan deyarli foydalanilmaydi, chunki bunda amino kislatalar rasemirlanadi va arginin bilan titsin buzilib ketadi.
Gidroliz qilish uchun sul’fat kislota yaxshiroq, chunki tegishli muddat (15-20 soat) davomida qizdirilgandan so’ng ortiqcha kislota osonlik bilan bariy sulfat shaklida
ajraladi. Proteolitik (oqsillarni parchalovchi ) fermentlar ta’sirida gidrolizlash uzoq vaqt talab qiladi va, ko’pincha, to’la bo’lmaydi, lekin fermentativ gidrolizning afzalligi shundaki, kislotali gidrolizda buzilib ketadigan triptofan bu usulda saqlanib qoladi. Bundan tashqari, ba’zi fermentlar oqsil molekulasidagi ayrim bog’larni tanlab uzishi sabab li, ular proteinlar analizida maxsuz maqsadlar uchun foydalidir. Hosil bo’lgan gidrolizatdan amino kislatalar kimyoviy xossalariga qarab, ayrim gruppalar shaklida ajratiladi. Monoaminokislatalarning ko’pchiligi butil spirt bilan ekstratsyalanadi, dikarbun kislotalar kalsiy tuzi shaklida spirtda cho’ktirib olinadi, ishqoriy aminokislotalar fosfovol’framat kislota bilan cho’ktirib ajratiladi.