III.BOB. Koprik sxemali to'g'rilagichni tadqiq qilish 3.1. Ko‘prik sxemasining afzalliklari va kamchiliklari o’rganish. Ko‘prik sxemasining afzalliklari va kamchiliklari To‘g‘rilagichlar radioelektron qurilmalarni ta’minlash bloklarida o‘zgaruchan kuchlanishni o‘zgarmas kuchlanishga aylantirish uchun xizmat qiladi. Istalgan to‘g‘rilagichning sxemasi 3 ta asosiy elementni o‘z ichiga oladi.
Kuch transformatori – tarmoq kuchlanishini ko‘paytirish yoki pasaytirish uchun xizmat qiladi va apparaturani tarmoqdan galvanik ajratish vazifasini bajaradi.
To‘g‘rilovchi element (ventil) – bir tomonlama o‘tkazuvchanlikka ega va o‘zgaruvchan kuchlanishni o‘zgarmas pulslangan kuchlanishga aylantirib beradi.
Filtr – pulslangan kuchlanishni silliqlash uchun xizmat qiladi.
To‘g‘rilagichlarning asosiy xarakteristikalari quyidagilar:
Doimiy tokning nominal kuchlanishi – berilgan texnik talablar asosidagi to‘g‘rilangan kuchlanishning o‘rtacha qiymati.
Nominal to‘g‘rilangan tok I0 – to‘g‘rilangan tokning o‘rtacha qiymati, uning doimiy tashkil etuvchisi texnik talablar asosida berilgan.
Tarmoq kuchlanishi – to‘g‘rilagichni ta’minlovchi o‘zgaruvchan tok tarmoq kuchlanishi.Tarmoq kuchlanishining standart qiymati 220 voltni tashkil etadi (±10%).
Pulsatsiya – to‘g‘rilagich chiqishida kuchlanish yoki tokning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi. Bu to‘g‘rilagichning sifatiy ko‘rsatkichidir.
Pulsatsiyalar chastotasi – to‘g‘rilagich chiqishida kuchlanish yoki tokning garmonik tashkil etuvchilarini o‘tkir ifodalangan chastotasi. Ko‘prikli sxemalar uchun pulsatsiyalar chastotasi ta’minlovchi tarmoq chastotasining ikkilanganligiga teng.
Pulsatsiyalar koeffitsienti – to‘g‘rilagich chiqishida kuchlanish yoki tokning eng ko‘p o‘tkir ifodalangan garmonik tashkil etuvchilarini amplitudasini kuchlanish yoki tokning o‘rtacha qiymatiga munosabati. Filtr kirishidagi pulsatsiyalar koeffitsienti (p0 %) va filtr chiqishidagi pulsatsiyalar koeffitsientiga (p1%) ajratiladi. Filtr chiqishidagi pulsatsiyalar koeffitsientini ruxsat etilgan qiymati yuklama xarakteri bilan aniqlanadi.
Filtratsiyalash koeffitsienti – filtr kirishidagi pulsatsiyalar koeffitsientini filtr chiqishidagi pulsatsiyalar koeffitsientiga nisbati, k с = p0 / p. Ko‘p zvenoli filtrlar uchun filtratsiyalash koeffitsienti alohida zvenolarning filtratsiyalash koeffitsientlarini ko‘paytmasiga teng bo‘ladi.
To‘g‘rilagich chiqishida kuchlanishning tebranishi – o‘zgarmas tok kuchlanishining nominal qiymatga nisbatan o‘zgarishi. Stabilizatorlar bo‘lmaganda tarmoq kuchlanishining o‘zgarishi bilan aniqlanadi.
O‘zgarmas tok olish usulida eng ko‘p ko‘prik usulidagi kombinatsiyalashgan elektr ko‘prik sxemamalar ishlatiladi. Ko‘pchilik hollarda yarim o‘tkazgichli to‘g‘rilagichlar ko‘prik chizmasi bo‘yicha yig‘iladi. Ularni sxemamasi quyidagi rasmda berilgan.(3.1-rasmda keltrilgan)
3.1-rasm.
Boshqarilmaydigan to‘g‘rilagich sxemasi transformatorlar cho‘lg‘amining 3-nuqtasida birinchi yarim davrda musbat potensial, 4-nuqtasida manfiy potensial bo‘lsin deb faraz qilaylik. Bu vaqtda elektr toki 3-nuqtadan 7-nuqtada VD2 -to‘g‘rilagich, 5-nuqtadan iste’molchiga, 6-nuqtadan va VD4 -to‘g‘rilagich orqali ikkilamchi cho‘lg‘amning 4-nuqtaga boradi.
Ikkinchi yarim davrda transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amining 3-nuqta va 4-nuqtalarida potensial ishorasi (qutbi) o‘zgaradi: 3- nuqtada manfiy
potensial, 4-nuqtada musbat potensial bo‘ladi. U vaqtda tok 4-nuqtadan 8-nuqta VD1 -to‘g‘rilagich, 5-nuqtadan esa iste’molchi (birinchi yarim davr davomidagi yo‘nalishda) 6-nuqta VD3 -to‘g‘rilagich va 7-nuqta orqali 3-nuqtaga o‘tadi. Har bir yarim davr davomida iste’molchi orqali ayni bir yo‘nalishda tok o‘tib turadi.
Ko‘prikli sxemaning o‘zgaruvchan tokni ikki yarim davrli odatdagi to‘g‘rilagich sxemasiga nisbatan afzal tomonlari haqida chuqur tushuncha berish kerak.Ko‘prikli sxemalarning afzalliklaridan biri o‘zgaruvchan kuchlanishning ikkala yarim davrlarini to‘g‘rilashda bitta transformator o‘ramini ishlatilishidir.
3.2-rasm.grafik ko’rinishi.
Ko‘prikli sxemaning yana bir afzalliklaridan biri transformator hajmining 20 % ga kichikligi, shemaning soddaligi va o‘ta nuqtali chiqichning hojati yo‘qligidir. Yana bir afzalliklaridan biri sxemani transformatorsiz ham qo‘llash imkoniyatining mavjudligidir.
Ko‘prikli sxemaning kamchiligi ventilli komplektda kata miqdordagi quvvatning yo‘qotilishidir.
