|
Ta’sis shartnomasi korxonaning tashkil qilinishi va yakka tarzda yoki hamkorlikdagi faoliyatning boshlanishini tavsiflovchi hujjatdir. U shuningdek, tashkil etilayotgan korxonaning Nizomini to’ldiruvchi hujjat ham hisoblanadi. Ta’sis shartnomasida korxonani tashkil qilish tartibi, daromad va xarajatlarni qatnashchilar o’rtasida taqsimlash shartlari, korxona tashkilotlari (muassislar) tarkibidan chiqish shashartlari belgilab qo’yiladi.
Ta’sis shartnomasi asosida ko’pincha kichik korxonalar, xo’jalik o’rtoqliklari va shu kabi sub’yektlar faoliyat yuritadi. Masalan, o’rtoqlik yoki korxonaning ta’sis shartnomasida boshqaruv faqat barcha ishtirokchilarning roziligi bilangina emas, balki qaror ko’pchilik ovoz bilan qabul qilinishi mumkinligi ham belgilab qo’yilishi mumkin. Biroq ta’sis shartnomasida ishtirokchilar ovozini aniqlashning boshqa tartibi ham ko’rsatib o’tilishi mumkin. To’liq o’rtoqchilik korxonalarning daromad va xarajatlari agar shartnomada boshqa tartib ko’rsatilmagan bo’lsa, ishtirokchilar o’rtasida ularning umumiy kapitaldagi ulushiga mos ravishda taqsimlanadi.
Korxona mulkini shakllantirish va undan foydalanish Nizom va Ta’sis shartnomasining muhim qismi hisoblanadi. “Korxona to’g’risida”gi qonunga asosan quyidagilar korxona mulkini shakllantirishning manbalari hisoblanadi:
muassislarning pul va moddiy ko’rinishdagi badallari;
mahsulot (ish, xizmat) sotishdan va boshqa turdagi faoliyat olingan daromadlar;
qimmatbaho qog’ozlardan olingan daromadlar;
banklar va boshqa kreditorlardan olingan kreditlar;
byudjetdan olinuvchi mablag’la (dotatsiya), capital qo’yilmalar;
korxona, tashkilot va fuqarolarning beg’araz va xayriya badallari, shuningdek, almashish, meros va sovg’a tariqasida olinuvchi mukl;
qonun bilan taqiqlanmagan boshqa mablag’lar.
Yuqorida aytib o’tilganidek, korxona joylashgan manzilgohi bo’yicha davlat organlari ro’yxatga olingan kundan boshlab tashkil qilingan hisoblanadi. Bu vazifani asosan hokimiyatlar bajarib, ular korxonani ro’yxatga olish to’g’risidagi ma’lumotlarni 12 kun mobaynida Moliya Vazirligiga yagona davlat reestriga kiritish uchun taqdim etishlari shart.
Davlat ro’yxatidan o’tish uchun korxonani tashkil qilish to’g’risidagi qaror, korxona Nizomi (ta’sis shartnomasi) va Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilab beriluvchi ro’yxatdagi boshqa hujjatlar taqdim etiladi.
Korxonani davlat tomonidan ro’yxatga olish zarur hujjatlar ilova qilingan ariza berilgan kundan boshlab 30 kun mobaynida amalga oshirish lozim. Korxonalarni ro’yxatga olishdan, ularni tashkil qilish maqsadga muvofiq emas, degan sabab bilan bosh tortishga yo’l qo’yilmaydi.
Agar korxonani ro’yxatga olish o’z vaqtida amalga oshirilmasa yoki ta’sischi ro’yxatga olinmaslik sabablarini asossiz deb hisoblagan taqdirda ta’sischi sudga murojaat qilishi mumkin. Korxonani ro’yxatga olishdan asosliz ravishda bosh tortish mahalliy hokimiyat organlarining moddiy javobgarlikka tortilishiga olib kelishi mumkin.
Korxonani ro’yxatga olish uchun quyidagi hujjatlar talab qilinadi:
korxonani ro’yxatga olish to’g’risidagi ariza.
ta’sis shartnomasi yoki korxonani tashkil qilish to’g’risidagi qaror.
korxona Nizomi.
ta’sis shartnomasi yoki korxonani tashkil qilish to’g’risidagi qarorda ko’rsatilgan Nizom jamg’armasining kamida 50% miqdordagi qismi to’langanligini tasdiqlovchi hujjatlar.
davlat bojini to’laganlik haqida guvohnoma.
monopoliyaga qarshi muassasaning kornonani tashkil qilishga roziligini tasdiqlovchi hujjat.
davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash qo’mitasi yoki uning quyi idoralari haqidagi hujjat.
Ro’yxatga olish korxonaga kelib tushuvchi hujjatlarni qayd qilish kitobida tartib raqami berish orqali amalga oshiriladi. Ko’rsatilgan jarayonlar amalga oshirilgach, korxona joylashgan manzilgohi bo’yicha soliq idoralarida hisobda turishi va buni tasdiqlovchi hujjat olishi hamda bankda hisob raqami ochishi mumkin.
Korxona tashkil etish jarayonida u qaysi tarmoqqa tegishli ekanligi muhim ahamiyatga egadir. Buning uchun korxonalarni tavsiflash maqsadga muvofiqdir.
Har bir korxona boshqa korxonalardan avvalo ishlab chiqarayotgan mahsuloti, shuningdek, ishlab chiqarishning tavsifi va miqyosi, joylashishi, xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlari bilan aloqalari va boshqa ko’rsatkichlari bilan farq qiladi. Biroq bularning barchasi ishlab chiqarishni tashkil etish, rejalashtirish va boshqarish masalalarini har bir korxona uchun individual tarzda alohida ishlab chiqarish kerak, degani emas, albatta. Alohida korxonalar guruhiga nisbatan qo’llash mumkin bo’lgan umumiy qarorlarni tayyorlash mumkinligi nazariy va amaliy jihatdan isbotlab berilgan.
Bu bilan korxonalarning ishlab chiqarish, mehnat va boshqaruvni tashkillashtirish masalalarni bir xil tipda hal qilish mumkin bo’lgan guruhlarini aniqlash maqsadida ularni tasniflashning maqbulligini izohlash mumkin.
Korxonalarning eng muhim xususiyatlari ularning qaysi tarmoqqa qarashliligi; hajmi; ishlab chiqarishning turli jabhalarini qamrab olganligi; ixtisoslashtirish darajasi va bir tipdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish miqyosi; ishlab chiqarishni tashkillashtirish usuli hamda uni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish; tashkiliy-huquqiy shakllarini prognozlashtirishga bog’liq bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
