|
Mundarija
Kirish …………………………………………………………………………
Asosiy qism
Ideal gaz…………………………………………………………………..
Gazning holat tenglamasi……….…………….…………………………
Ideal gazlar aralashmasi……………………….………………………..
Gazlarning zichligi……………………………..………………………..
Xulosa…………………………………………………………………………
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………..
Internet ma’lumotlari………………………………………………………..
Kirish
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlariga muvofiq oliy o’quv yurtilarining fizika, fizika-astronomiya yo’nalishlari bakalavr talabalari uchun mo’ljallangan umumiy fizika kursining «Molekulyar fizika va termodinamika» bo’limini o’rganishga oid mazkur o’quv-uslubiy ko’rsatma yangi o’zbek yozuvida yaratilgan dastlabki say’i-harakatlardan biridir.
Zero mazkur o’quv-uslubiy ko’rsatmani yaratishda talaba-yoshlar tomonidan fizika fani yutuqlarini yanada mukammalroq o’rganish sirlaridan voqif bo’lib, umumta’lim maktablari, akademik litsey, kasb-hunar kollejlarida shakllangan boshlang’ich bilim, ko’nikma va malakalar, sohaga oid tegishli tushunchalarni yanada rivojlantirib, «Molekulyar fizika va termodinamika»dan mustaqil tayyorgarlik ko’rishlariga yaqindan yordam berish maqsadi nazarda tutildi.
Shuningdek, uslubiy ko’rsatmada talabalar tomonidan ma’ruza, amaliy, tajriba mashg’ulotlarida va mustaqil tayyorgarlik ko’rish jarayonlarida yaqindan yordam beradigan «Tinglashni o’rganing», «Yozib borish tartibi», «Darslik bilan ishlash», «O’z-o’zini nazorat qilish», «Eslab qolish usullari», «Xatolar ustida ishlash», «Uy topshiriqlarini bajarish» kabi bir qator muhim ma’lumotlar berildi. Ayniqsa, «Umumiy fizika kursi»ning «Molekulyar fizika va termodinamika» bo’limiga oid «talabalar anglab etishi» zarur bo’lgan asosiy tushunchalar, shu jumladan, ma’ruzalar, amaliy mashg’ulotlar (masalalar, laboratoriya, seminar), mustaqil ta’lim mavzulari, ma’ruza, referat, kurs ishlari ro’yxati, oraliq nazorat savollari, bir qator qo’shimcha savollar hamda mashqlar talaba egallashi zarur bo’lgan bilim doirasini yanada kengaytirishga yaqindan yordam beradi.
Asosiy qism
Ideal gaz — molekulalari oʻzaro mutlaqo taʼsirlashmaydigan gaz; bunda gazni tashkil etuvchi molekulalarning xususiy hajmlari eʼtiborga olinmaydi. Har qanday real gaz zichligi juda kichik boʻlgan hollarda u oʻzining tabiati boʻyicha I. g .ga yaqinlashib boradi. T-raning katta qiymatlarida, yaʼni molekulalarning oʻrtacha kinetik energiyalari molekulalarning oʻzaro taʼsirlashishi natijasida vujudga kelgan oʻrtacha potensial energiyalaridan juda katta boʻlganda ham real gazlarni I. g. lar deb qarash mumkin. I. g. ning ichki energiyasi shu gazni tashkil etuvchi barcha molekulalarning xaotik (tartibsiz)
ilgarilama va aylanma harakat kinetik energiyalari bilan molekulalardagi
atomlarning xaotik tebranma harakati kinetik va potensial energiyalarining
yigʻindisiga teng. Aniq massa t ga ega boʻlgan I. g. ning muvozanatli holatini bosim r, hajm V va t-ra T dan iborat makroskopik parametrlar orqali toʻla
ravishda ifodalaniladi. Bu parametrlarning oʻzaro bogʻlanishini
ifodalovchi I. g. ning holat tenglamasi:
pV=~kT
odatda Klapeyronmendeleyev tenglamasi deb ataladi, bunda M — gazning molyar massasi. Koʻpgina amaliy masalalarni hal etishda real gazlarga I. g. lar uchun keltirib chiqarilgan, oddiy koʻrinishga ega boʻlgan qonuniyatlarni katta aniqlik bilan tadbiq etish mumkin.
Holat tenglamasi - sistemaning muvozanatli holatini ifodalovchi parmetrlarning oʻzaro bogʻlanishini koʻrsatuvchi matematik tenglik. Mas, aniq t massaga ega boʻlgan ideal gazning muvozanatli holati R bosim, V hajm, T temperaturadan iborat makroskopik parametrlar orqali toʻla ifodalanadi. Parametrlardan biri, mas, hajmning oʻzgarishi, albatta bosim va temperatura yoki ulardan birining oʻzgarishiga olib keladi. Holat tenglamasiga misol tarzida ideal gaz uchun Klapeyron — Mendeleyev tenglamasini keltirish mumkin:bunda M — gazning molyar massasi, Ya — gaz doimiysi.
Suyuqliklar va qattiq jismlar Holat tenglamasilarini olish uchun ularni tashkil etuvchi molekulalarning ilgarilama, aylanma va tebranma harakatlari hamda molekulalar orasidagi oʻzaro taʼsirlari toʻla oʻrganilgan boʻlishi kerak. Guk qonunidat elastiklik modulshtt temperatura va bosimga bogʻlikligi qattiq jismlar uchun Holat tenglamasi hisoblanadi.
Gazning bosimi P, xarorati T va ma’lum gaz massasi egallagan xajmi V gazning xolat parametrlari deb ataladi. Ular mustakil parametrlar emas, xar biri kolgan ikkitasining funktsiyasidir. Bu kattaliklarni uzaro boglovchi tenglama gazning xolat tenglamasi deb ataladi va kuyidagicha yoziladi:
P=f(V,T) (1)
Bu parametrlarning ikkitasi xam gaz xolatini aniklay oladi. Uchinchisi esa
kolgan ikkitasi bilan bir kiymatli aniklanadi. Gazlarda sodir buladigan turli jarayonlarni urganish va taxlil etish uchun uning ikkita parametri orasidagi boglanish grafik tarzida ifodalanadi. Ideal gazning xolat tenglamasini kinetik nazariya tenglamasidan keltirib chikarish mumkin. (2) Kurib utdikki ga teng. (3) (3) ni (2) ga kuyib ni xosil kilamiz. (4) Agar V xajmda N ta zarra bulsa, deb yozish mumkin.
U xolda (4) (5) kurinishini oladi. (5) da gazning uchta parametri xam bor. Shu sababli bu tenglama gaz xolat tenglamasi deb ataladi. Ma’lumki, molekula massasi m0 ni Na ga kupaytmasi shu moddaning molyar massasini beradi, ya’ni
Agar biror massali gazda molekulalar soni N ta bulsa, uning Na ga nisbati shu moddadagi mollar sonini beradi: Mollar soni, ya’ni modda mikdorini gaz massasi M ni uning molyar massasiga bo’lib xam topish mumkin, ya’ni Shunday qilib (6) ni (5) ga qo’yib topamiz: bundan (6)
Bunda NA=6,0220943x1023 mol-1, k=1,38x10-23 J/K,
|
belgilasak, kuyidagini olamiz:
R=NA . k=8,31 J/mol K deb
|
Ideal gazning xolat tenglamasining (7) kurinishi Mendeleev-Klayperon tenglamasi deb ataladi. R- universal gaz doimiysi deb ataladi.
Bir mol gaz uchun M = buladi, shuning uchun.
Gazlar tabiatini urgauvchi konunlar gaz xolat tenglamasidan ancha avval
aniklangan edi. Ularni MKN tenglamasidan keltirib chikarish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
