Qalqonsimon va qalqon orqa bezlari.
Qalqonsimon bez bo`yinning oldingi sathida hiqildoq va traxeya ssohasida joylashgan bo`lib, traxeyani ikkinchi va to`rtinchi halqalari damida bo`yincha bilan birikkan ikkita bo`lakdan iborat. Bu bez tug`ilishidan ancha oldin faoliyat ko`rsata boshlaydi va u homilani normal o`sishi uchun nihoyatda zarur bo`ladi. ikki yoshda uning vazni taxminan ikki gramm bo`ladi. balog`atga yetish davrida va postpubertat davrida 25 - 30 yoshgacha bez kattalashadi. katta odamda vazni taxminan 25 - 30 g bo`lib, 50 yoshdan keyin asta - sekin kichiklashib boradi. Qalqonsimon bezning gistologik kesmalaridan follikular deb ataladigan ko`p sonli yirik bo`shliqlar ko`rinib turadi. Ularda bezni yodli gormonlari: tiroksin va triyodotronin mavjud bo`ladi. Follikulalar orasidagi bo`shliqlarda g`ovak biriktiruvchi to`qima bo`lib unda qalqonsimon bezni boshqa gormoni – kalstitonin ishlab chiqaradigan profolikular to`qima joylashgan. Qalqonsimon bezning gormonlari biosintezida yod ishlatilish munosabati bilan sog`lom odamda yodga ehtiyoji taxminan 150 - 220 mkg dan iborat. Qalqonsimon bezning funksiyasini markaziy nerv sistemasini idora qiladi. Qalqonsimon bez funksiyasini o`zgarishi ko`rsatib o`tilgan gormonlar sintezining buzilishi va ishlab chiqarilishi kuchayishi bilan bog`liq bo`lishi mumkin, bu gormonlar jismoniy va aqliy rivojlanish jarayonlarini idora qilishda ishtirok etadi, ular maddalar almashinuvi, ayniqsa, asosiy almashinuv tezligini oshiradi, to`qimalarda oksidlanish jarayonlari va issiqlik hosil bo`lishini kuvhaytiradi, to`qimaning nafas olishini idora qilish orqali organizmdagi energetik va biosintetik jarayonlarni qulay darajada saqlab turadi, organlar funksiyasini shoshilinch sharoitga moslashtirishda ishtirok etadi, markazit nerv sistemasining aktivligini oshiradi, o`sish gormoni sekretsiyasini quvvatlab turadi. Ushbu bez gormonlari bo`lmish tiroksin va triyodtironin homilaning rivojlanishida, to`qimalarning o`sishi va differensiyalanishi jarayonlarida muhim rol o`ynaydi. Ular, markaziy asab tizimidagi neyronlarni normal morfologik va biokimyoviy differensiyalanishi, neyroendokrin boshqaruv (gipotalamo – gipofizar - ginodali, gipotalamogipofizar - buyrak usti bezlar) tizimlarini yetilishi uchun o`ta muhimdir. Antenatal ontogenezda tireoid gormonlari yetishmasligi yoki ortiqcha bo`lishi markaziy asab tizimi rivojlanishi va suyaklarni qotish jarayonini buzilishiga olib keladi. Bola 7 yoshga kelib, uning qalqonsimon bezi massasi yangi tug`ilgan bolanikiga nisbatan 3,5 barovar kattalashadi va funksiyasi ham kuchayadi. Ushbu davrda pireoid gormonlar juda muhim bo`lib, ularning yetishmasligi o`sishni susayishiga, aqliy va jinsiy to`liq rivojlanmay qolishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |