Ichki kuchlar. Kuchlanishlar ko’ndalang egilishda kuchlanishni aniqlash

KO’NDALANG KESIMDA KUCHLANISHNI ANIQLASH
REJA:
1.KO’NDALANG EGILISHDA KUCHLANISHNI ANIQLASH .
2.TASHQI KUCHLAR VA DEFORMATSIYALAR .
3.ICHKI KUCHLAR. KUCHLANISHLAR

KO’NDALANG EGILISHDA KUCHLANISHNI ANIQLASH .
Barcha muhandislik konstruksiyasi (mashina yoki inshoot) va uning qismlari mustahkamlik, bikrlik hamda ustuvorlik kabi muhim konstruktiv talablarga javob berishi lozim. Muayyan miqdordagi tashqi yuklar ta’siridagi konstruksiya va ular qismlarining: — buzilmasdan (ikki qismga ajralib ketmasdan) qarshilik ko‘rsata olishiga mustahkamlik; — geometrik o‘lchami, shakli o‘zgarsa-da, lekin «haddan tashqari katta» deformatsiyalar hosil qilmaslik yoki boshqacha aytganda deformatsiyalarga qarshilik ko‘rsata olishiga bikrlik; — dastlabki (yuk qo‘yilmagan paytdagi) elastik muvozanat holatini saqlay olishiga ustuvorlik deyiladi. Konstruksiya va konstruksiya qismlarining ko‘ndalang kesim yuza o‘lchamlari kattalashtirilsa bir vaqtning o‘zida ularning mustahkamligi, bikrligi va ustuvorligi oshishi tabiiy. Ammo bunday hollarda faqat materiallargina emas, balki mehnat ham ko‘proq sarflanadi. Shu bois muhandis-loyihachilar loyihalashning boshqa maqbul usullarini izlashlari — materiallarni mumkin qadar kam talab qilgan holda yuqorida zikr etilgan uchta muhim talablarga bir vaqtda javob bera oladiganini tanlashlari, aniqrog‘i, materiallar qarshiligi faniga murojaat qilishlari zarur. Materiallar qarshiligi fanida yechiladigan masalalarning asosiy mazmuni quyidagilardan iborat:
konstruksiya elementlarining o‘ziga xos, ayniqsa, xavfli kesimlaridagi ichki zo‘riqish kuchlari, kuchlanishlar, deformatsiyalar va ko‘chishlarni aniqlash; z konstruksiya elementlarining mustahkamlik, bikrlik, ustuvorlik kabi talablarni qanoatlantiruvchi zaruriy, ishonchli va foydalanishga qulayroq o‘lchamlarini aniqlash; berilgan o‘lchamlar bo‘yicha konstruksiya elementlarining xavf-xatarsiz ishlashni ta’minlovchi eng katta kuch (yuk)larni topish. Bu fanda barcha masala va muammolar nazariy jihatdan matematika, nazariy mexanika hamda amaliy jihatdan esa qattiq jismlar fizikasi, materialshunoslik kabi fanlarga tayanib yechiladi. Shuni alohida ta’kidlash zarurki, amaliy hisoblashlarda konstruksiya qismlarining hamma xossalarini bir vaqtda e’tiborga olish juda qiyin. Shu sababli materiallar qarshiligi fanini o‘rganish jarayonida hamda uning barcha yechim va xulosalarini olishda quyidagi cheklanish (gipoteza)larga tayanish zarur: z jism materiali yaxlit (g‘ovaksiz); z jism materiali bir jinsli; z jism materiali izotrop; jism to‘la elastik; kuchlanish va deformatsiyalar o‘zaro chiziqli bog‘lanishda. Bundan tashqari yana ikkita tamoyil ishlatiladi: zkuchlar ta’sirining bir-birlariga xalal bermaslik tamoyili (mazmuni: jism nuqtalarida hosil bo‘ladigan kuchlanish va deformatsiyalar tashqi kuch (yuk)larning ketma-ket yoki tartibsiz qo‘yilishiga bog‘liq bo‘lmaydi, balki ikkala holda ham kuchlanish va deformatsiyalar bir xil bo‘ladi); Sen-Venan tamoyili (mazmuni: jismning birorta kichik bo‘lagiga qo‘yilgan muvozanatlashuvchi kuchlarning ta’siridan yuzaga kelgan kuchlanishlar «mahalliy» xarakterga ega bo‘lib, ular kuchlar qo‘yilgan qismdan uzoqlashgan sari juda tez so‘na boshlaydi). Materiallar qarshiligida, asosan, brus va yupqa devorli sterjenlar o‘rganiladi. Ko‘ndalang kesim yuza o‘lchamlari uzunlik o‘lchamiga nisbatan juda kichik bo‘lgan jismlar brus deyiladi Bruslar o‘qlarining holatiga ko‘ra to‘g‘ri yoki egri, ko‘ndalang kesim yuzasiga ko‘ra esa o‘zgarmas yoki o‘zgaruvchan kesim yuzali bo‘lishi mumkin.