Ichki kasallikiar

bradipnoe — sekinlashgan nafas.
Sustlashgan va c h u q u r nafas 
«Kussm aulning katta nafasi» — gem atogen nafas qisishining bir 
turidir. U diabetik, jigar va bo sh q a kom alarda m o d d ala r alm ashi- 
nuvining buzilishi natijasida q o n d a zaharli kislotali m ahsulotlar 
t o lplanishi sababli vujudga keladi. Miyaga q o n quyilganda nafas 
sustlashib va chuqurlashib qolishi m um kin (sentrogen nafas qisishi).
3. N afas harakatlarining ritm i buziladigan nafas qisishi:
a) 
to'lqinsim on nafas.
N afas harakatlarining chuqurligi vaqt- 
vaqti bilan o ‘zgarib turadigan nafas;
b) 
Biot nafasi.
N afas odatdagi, norm al tipda b o ‘lgani holda 
p a u z ala r borligi bilan xarakterlanadi, b ir n e c h a nafas olishdan 
keyin paydo b o ‘luvchi pauza bilan farq qiladi. Bu nafas pauzalari 
turlicha vaqt dav o m etib, b a ’zan 30 sekund va u n d a n oshiqroqqa 
yetadi. Biot nafas miya o ‘smalari, m eningit, miyaga q o n quyilishi, 
b a ’zan urem iya va diabetik kom alarda uchraydi;
d) 
C heyn-Stokscha nafas.
N afas chuqurligining asta-sekin ortib 
borishi bilan x a ra k terlan a d i, nafas c h u q u rla s h ib borib, m aksi- 
m um ga yetgach, asta-sekin kamayadi va pauzaga o ‘tadi. Miya kasal- 
liklarida, q o n aylanishining o g ‘ir buzilishlarida, k o m a la rd a va 
narkotiklardan zaharlanishda kuzatiladi;
e) 
K ussm aul tipidagi nafas qisishini
h a m farqlaydilar. Bunda 
nafas harakatlari m aro m i buzilm aydi, lekin nafas chuqurligi a n c h a
o ‘zgaradi. N afas c h u q u r - c h u q u r va shovqinli b o ‘lib qoladi (nafas 
olish bilan nafas chiqarish uzoq davom etadi, keyin uzoq pauza 
kuzatiladi, s o ‘ngra h a m m a si takrorlanadi).
Yo ‘tal.
B ronxlar va yuqori nafas y o l la r id a n yot jism larning, 
yuqori nafas y o l la r i, bronxlar va o ‘pka n in g turli kasalliklarida
103

---

shilimshiq va balg‘am ning chiqarilishiga qaratilgan himoya-reflektor 
akt hisoblanadi. Y o ‘tal turtkisining m exanizm i c h u q u r nafas olish, 
s o ‘ng kuchli nafas c h iq a ris h d a n iborat, b u n d a nafas c hiqarish 
tovush y o r ig i berk boMganda boshlanadi.
Xarakteriga qarab yo^talni quruq, ya’ni balg‘a m ajralm aydigan 
va h o ‘l balg‘a m ajraladigan y o ltalga boNadilar.
O datda, quruq y o ‘tal bronxitda, plevra t a ’sirlanganda, milliar 
silda, h o ‘li esa bronxit va pnevm oniyalarda uchraydi.
Y o ‘tal m uddatiga qarab, xurujsim on, va qt-vaqtida tutadigan va 
t o ‘xtovsiz y o ltalish; tem briga qarab, plevritda k o ‘riladigan kalta va 
sekin, hiqildoq zararlanishi va isteriyaga xos q u -q u la b yo ‘talish, 
tovush boylamlari yallig‘langanda va yara b o l g a n d a b o ‘g ‘iq h a m d a
xirillab y o ‘talish xillarga b o ‘linadi.
T a n a m a 'lu m vaziyatda b o ‘lganda tutadigan va ko‘p balg‘am 
tushishiga sabab bo ‘ladigan yo‘tal o ‘pkada b o ‘shliq borligidan dalolat 
beradi, tananing qanday vaziyatda turganiga qarab, b o ‘shliqning 
qayerda joylashganligini taxm inan aniqlash m um kin. Ovqat yeyish 
vaqtida yo‘tal tutishi, ayniqsa, balg‘a m d a ovqat zarrachalari ko‘rinishi 
qizilo‘ngach bilan traxeya o ‘rtasida teshik borligidan dalolat beradi. 
K o ‘kyo‘talda qotib-qotib y o ltalish, entikib qattiq-qattiq nafas olish 
bilan b o ‘linib turadi, b u n d a b e m o m in g yuzi k o ‘karib ketadi, yo ‘tal 
tutib b o lg a n i d a n keyin k o 'p in c h a b e m o r qusadi.
Y o ‘tald a n keyin k o ‘p m iq d o rd a balg‘a m ajralsa, bu hoi bronxo- 
ektaziya kasalligida bo ^ h liq n in g b o ‘shashiga, bronxga о ‘рка abssessi 
yoki plevra em piyem asining ochilishiga xosdir.
Ba/g‘am
nafas yoNlarining turli kasalliklarida ajraladi. O dam
yoltalganda balgla m ajraladigan b o ‘lsa, darhol shifokorga k o ‘rinishi 
shart, chunki balg‘am chiqishi ayrim kasalliklaming asosiy belgilaridan 
biridir. Balgba m miqdori har xil; bronxit va o ‘pka yalligNanishining 
boshlangNch shaklida be m o r bir-ikki marta oz-ozdan balg‘am tuflasa, 
o ‘pkaning yiringli kasalliklarida 1—2 litrgacha balg‘a m ajratadi.
O d a td a , balg‘a m n in g hidi b o ‘lm aydi, o ‘pkada yiringli jara y o n
ro ‘y bersa, balg‘a m sassiq yoki qoMansa hidli b o ‘ladi, balg‘a m n in g
quyuq-suyuqligi, rangi (oq, zang tusli, qizg‘ish) uning tarkibiga 
b o g ‘liq, shilim shiqli, shilim shiq-yiringli, s e ro z -y irin g li va q o n
aralash balgba m farq qilinadi. 0 ‘pka y a llig la n ish i, bronxial astm a, 
bronxitning boshlanish davrida rangsiz, tiniq, yopishqoq shilim ­
shiqli balg‘a m ajraladi.
0 ‘pkaga shish kelganda ajraladigan balg‘a m suyuq, seroz tiniq 
va k o ‘pikli b o ‘ladi, o ‘pka d a yiringli ja r a y o n la r b o ‘lsa, yiringli,
104

---

k o lkimtir, yurak va o'pkaning turli kasalliklarida qon aralash balg‘am 
ajraladi. Balg‘a m d a qonning hujayra elementlari, o ‘sma hujayralari, 
eng sodda jonivorlar, exinokokk, askarida lichinkalari va o ‘simlik 
parazitlari (zamburugMar) bakteriyalar boMishi m u m k in .