Ichki kasallikiar

4 .4 . Leykotsitlar. Leykotsitlar miqdorini aniqlash
L e y k o ts itla r.
O q q o n t a n a c h a l a r i — q o n n i n g y a d r o l i va 
protoplazmali rangsiz hujayralari. Yadrosining shakli h a r xil, shunga 
ko ‘ra, tayoqcha yadroli, segment yadroli va monotsitlarga ajratiladi. 
Leykotsitlar к о ‘т 1 к , limfa tugunlari va taloqda hosil b o i a d i . D onah 
leykotsit (granulotsit)lar va donasiz leykotsit (agranulotsit)lar farq 
qilinadi. Q o n n i tekshirganda leykotsitlarning b o ‘yalish xususiyatiga 
qarab, ularni eozinofillar (kislotali b o ‘yoq — eozin bilan b o ‘yaladi), 
bazofillar (asosli b o ‘yoq - metilin k o ‘ki bilan b o ‘yaladi) va neytro- 
fillarga (n ey tro n bo^yoqlar bilan b o ‘yaladi) b o l i n a d i , ularning 
ha r biri m a ’lum bir funksiyani bajaradi.
L e y k o t s i t l a r q o n t o m i r o ‘z a n i d a n c h i q i b , h u j a y r a l a r a r o
b o ‘shliqda o ‘zicha harakat qila oladi. Ular organizm ning yot jism lar 
kirgan joyiga yetib kelib, m ikroorganizm ga yaqinlashgach, soxta 
oyoqlar chiqarib, ularni h a m m a t o m o n d a n o ‘rab oladi va yutib 
y uboradi. Y utilgan m ik r o o rg a n iz m ye m irilib, leykotsit p r o to -
plazm asida ha z m b o ‘lib ketadi. K o ‘p in c h a bu ja ra y o n d a leyko­
tsitlarning o ‘zi h a m n o b u d b o i a d i , natijada yiring t o ‘planadi. 
Organizm ga kirgan zararli m ikroorganizm lar (bakteriyalar, viruslar, 
z a m b u r u g l a r va boshq.) shuningdek, jonsiz zararlarning leyko­
tsitlar t o m o n i d a n shu tariqa y o ‘q qilinishi fagositoz deb, buni 
amalga oshirgan leykotsitlar fagotsitlar deb ataladi.
63

---

L eykotsitlarning o rg an iz m d a g i rolini va fagositoz ha qidagi 
t a ’lim o tn i rus olim i L I. M e c h n ik o v k a s h f e tgan. O rg a n iz m n i 
m ikroorganizm larda him oya qilishda qon yaratish organlarining roli 
katta, bu vaqtda ular k o ‘plab leykotsit ishlab chiqaradi.
Fagositozda faqat leykotsitlargina em as, balki organizm dagi 
boshqa hujayralar h am ishtirok etadi. B unday hujayralar m ak ro - 
faglar deyiladi. Leykotsitlar, makrofaglar, q o n va t o ‘qimalardagi 
b o s h q a a k ti v m o d d a l a r f a q a t b a k t e r i y a l a r h a m d a k a s a l l ik
q o ‘zg‘atuvchi agentlarni yutib yuborish bilan kifoyalanm ay, balki 
o rg an iz m n i ja r o h a t yoki kasallik tufayli n o b u d b o ‘lgan hujay- 
r a l a r d a n , t o k s i n l a r d a n h a m to z a l a y d i . S h u n i n g u c h u n tu rli 
kasalliklarda qonda leykotsitlar soni ancha oshib ketadi. 1 mkl qonda, 
o d a td a , 4000—9000 leykotsit b o i a d i . U la r soni kun b o ‘yi o ‘zgarib 
turadi, m asalan, ertalab to n g d a leykotsitlar kam b o l s a , tu sh d a n
keyin k o ‘payadi. Leykotsitlarni ayrim turlari foiz jihatidan m uayyan 
nisbatda b o i a d i (a h y o n d a o ‘zgarishi h a m m u m k in ), bu nisbat 
leykotsitar f o rm u la d e b ataladi. Bu fo rm u la n i t o ‘g ‘ri aniqlash 
klinikada kasallikka tashxis q o ‘yishda katta aham iyatga ega. Leyko­
tsitla rn i o rtib ketishi (9000 d a n yuqori) leykositoz, kamayishi 
(4000 dan kam) leykopeniya deb ataladi. Limfotsitlar va m onotsitlar 
h am leykotsitlarning bir turi - agranulotsitlarga (donasiz leyko- 
tsitlarga) kiradi.
I m m u n ite tn in g vujudga kelishida limfotsitlarning roli katta: ular 
toksinlami zararsizlantiradi va antitelolar hosil b o lis h id a qatnashadi. 
B undan tashqari, lim fotsitlar ga m m a -g lo b u lin ishlab chiqaradigan 
plazm atik hujayralarga aylana oladi.
L e y k o ts itla r m i q d o r i n i s a n a s h d a h a m m e l a n j e r ( a r a la s h -
tirgich)lar va t o ‘rida mikroskop orqali shaklli e lem entlar sanaladigan 
kam era b o l i s h i kerak. Leykotsitlar m iqdorini aniqlash m aqsadida 
q o n n i su y u ltirish u c h u n m o l j a l l a n g a n m e l a n je r n in g tuzilishi 
eritrotsitlam i ichida q o lla n ila d ig a n m elanjer tuzilishiga o ‘xshaydi. 
Bular orasidagi farq s hunda ki, b uning n o k sim o n kengaygan joyiga 
kapillar qismidagiga q a ra g a n d a 10 m arta k o ‘pro q suyuqlik sig‘adi 
va u n in g n o k s im o n kengaygan jo y in in g yuqorisiga 11 raqa m i 
yozilgan b o i a d i . D e m a k, agar b u m elanjerga 1 belgisigacha qon, 
11 b e lg is ig a c h a s u y u ltiru v c h i su y u q lik o lin s a , u n d a q o n faqat 
10 m arta, agarda q o n 0,5 belgisigacha, suyuqlik esa 11 belgisigacha 
olinsa, q o n 20 m arta suyultirilgan b o i a d i .
64

---

Leykotsitlarni s a n as h d a aralashtirgich (m elanjer)ga q o n 1 b e l­
gisigacha olinadi va suyultiruvchi eritmani 11 belgisigacha yetkaziladi: 
b u n d a qon 10 m arta suyuladi. Agar qonni 0,5 suyultiruvchi eritmani 
11 belgisigacha olinsa, q o n 20 m arta suyulgan b o ‘lar edi, lekin 
oddiy tekshirishlarda q o n d a leykotsitlar miqdori kam b o ‘lgani uchun 
b u n d a y suyultirish tala b q ilin m a y d i. F a q a t q o n d a leykotsitlar 
m iq d o ri j u d a k o ‘payib k e tg a n d a g in a u 20 m a r ta suyultirilishi 
m u m k in .
Sanash kamerasi eritrotsitlam i sanashdagidek t o ‘ldiriladi. Faqat 
b u n d a m ikroskop kichik va kattalashtirilgan holda sanaladi. Aniq 
b o iis h i u c h u n leykotsitlarni 100 katta kvadratda, ya’ni 1600 kichik 
kvadratda sanash kerak. 1 m m 3 q o n d a leykotsit borligini bilish 
u c h u n leykotsitlarning topilgan sonini 1600 ga b o ‘lish va 4000 
h a m d a 10 ga ko ‘paytirish lozim. Agar 100 katta kvadratda, masalan, 
300 leykotsit topilgan b o ‘lsa:
1 m m 3.da = 300 | ^
qq
° 10 = 7500 ta leykotsit b o i a d i .