Ichki kasallikiar

2 .3 . Tana tuzilishi
B e m o r n in g u m u m i y k o brinishiga q a r a b , g a v d a s in in g tuzilishi 
v a s k le tin in g rivoji t o ‘g ‘risida fikr y uritish m u m k in . B a la n d , past va 
o ‘rta b o ‘yli o d a m l a r tafovut qilinadi. 0 ‘rta c h a o lg a n d a , e r k ak larn in g
b o ‘yi 160 s m . d a n 180 s m .g a c h a , a y o lla r n in g b o ‘yi 150 s m .d a n
160 s m .g a c h a b o ra d i. 190 s m . d a n b a la n d b o ‘y u lk a n b o ‘y d eb , 
e r k a k l a r u c h u n 140 s m , a y o l l a r u c h u n 130 s m . d a n p a st b o ‘y 
p a k a n a b o ‘y d e b ataladi.
G a v d a n i n g tu z ilishiga q a r a b , o d a m l a r n i n g u c h asosiy k o n s titu -
tsional tipi tafovut qilinadi: 
asteniklar, gipersteniklar, normosteniklar.
A stenik tipdagi
k ish ila rn in g x arakterli belgisi b o ‘y la m a oM cha m - 
la rn in g k o ‘n d a la n g o ‘l c h a m l a r d a n u s tu n tu rish id ir. T e r io s ti y o g ‘ 
klechatkasi va m uskul sistemasi sust rivojlangan. Terisi y u p q a , q u ru q
va ra ngsiz b o ‘ladi. K o ‘k r a k qafasi t o r va yassi, q o v u r g ‘a la r qiyshiq 
y o ‘n a lg a n , epigastral b u r c h a k o ‘tk ir b o ‘ladi, k o ‘k ra k la r k o ‘krak 
q a fa s id a n q o c h i b tu ra d i. B o ‘yin, q o ‘l va o y o q l a r u z u n b o ‘ladi.
34

---

Giperstenik tipdagi
k ish ila rd a, a k s in c h a , k o ‘n d a la n g oM ch a m la r 
y a q q o l if o d a la n g a n . B u n d a y o d a m l a r teriosti y o g 1 k le tc h a tk a s in in g
a n c h a g i n a rivojlanganligi va m u s k u lla r n in g y o 6g ‘o n b o 'lis h i bilan 
ajralib tu rad i. K o 'k r a k qafasi kalta, k e n g q o v u rg 'a la rin in g y o ‘nalishi 
g o r iz o n ta l, epig astra l b u r c h a k o ‘t m a s , q o r in a n c h a k a tta , b o ‘yin, 
q o ‘l va o y o q l a r k a lta boMadi.
N orm ostenik —
o ‘r t a c h a tip g a v d a n in g m u t a n o s i b tuzilganligi 
b ila n x a r a k te r la n a d i. B u n d a y o d a m l a r d a terio sti y o g 1 k letch a tk a si 
o ‘r t a c h a riv o jla n g a n , m u s k u lla r b a q u v v a t, k o 'k r a k qafasi k o n u s -
s i m o n , e p ig a s tra l b u r c h a k (p a stk i q o v u r g ‘a l a r n i n g x a n ja r s im o n
o 's i m t a g a b irikish b u r c h a g i) t o 'g 'r i boMadi. QoMlar, o y o q la r va 
b o 'y i n uzunligi n o r m o s t e n i k l a r d a t a n a m o s keladi.
Y u q o r i d a k o ‘rsa tib oMilgan k o n s titu ts io n a l ti p la r fu n k s io n a l 
b elg ilar b ila n farq q iladi. G ip e r s te n ik l a r d a m o d d a l a r a lm a s h in u v i 
s u s a y g a n , u l a r y o g 1 t o ‘p la b b o r is h g a , a l m a s h i n u v k asalliklariga 
m o y il boMadi. A s te n ik la r d a a lm a s h in u v ja r a y o n la r i aktiv ravishda 
k e c h a d i, u la r y o g 1 t o 'q i m a s i n i, h a t t o n o r m a l m i q d o r d a h a m t o ‘play 
o lm a y d i.
A sten ik lar sil bilan k o ‘p r o q o g 'riy d i. O d a m n i n g gav d a tuzilishiga 
q a r a b , psixik x u su siy a tla rin i (x a ra k te ri, t e m p e r a m e n t i , m izo jin i) 
va h a t t o , m u a y y a n ru h iy k a sa lliklar (sh iz o fre n iy a , ep ilep siy a va 
b o s h q .) g a m oyilligini a n iq la sh g a h a m u rin ib k o 'r is h g a n . I.P. Pavlov 
m a n a s h u n d a y x a t t i - h a r a k a t l a r g a q a r s h i c h i q i b , o r g a n i z m n i n g
fiziolgik xossalarin i belgilab b e r a d ig a n asosiy m e z o n n e rv sistem asi 
v a b ir in c h i g a ld a u n in g oliy boMimi — b o sh m iy a po'stlogM ning 
fu n k s io n a l h o la ti e k a n lig in i is h o n c h li qilib k o 'r s a tib berdi.
O d a m n i n g o riq - s e m iz lig i terio sti y o g 1 q a tla m i va m u s k u l a -
tu r a s in in g nechogMiq rivojlanganligiga bogMiq (eti n o r m a l sogMom 
o d a m l a r d a q o r in d a g i teri b u r m a s i 1 sm a tr o f id a boMadi). OgMrlik 
bilan b o ‘y nisbati n o r m a l boMganida k ilo g r a m m la r h iso b id a o lin g a n
ogMrlik s a n t i m e t r l a r h is o b id a g i b o ‘y m i n u s k o n s titu ts iy a tip ig a
taalluqli tu z a tish q o ‘shilgan 100 ga t a x m in a n te n g boMadi (k o n s titu ­
tsiya tip ig a ta a llu q li t u z a t i s h g ip e r s t e n i k l a r d a p lu s 10 % , a s t e n i k ­
la rd a - m i n u s 10 % dir).