halollik,
haqqoniylik,
mustaqillik, maxfiylik va puxta bilimga egalik (kompetentlilik)
.
Standartlashtiriladigan har bir ob’ekt bo’yicha 100 ta raqam
(pozitsiya) berilgan. Standartlash ob’ektlari 11 ta bo’lgani uchun jami
1100 standart ishlab chiqilishi mumkin. Amaliyotda bunday miqdordagi
standartlar uchun ehtiyoj bo’lmaganligi sababli ularning ko’pchiligidan
foydalanilmaydi. Masalan, «Rejalashtirish» (300-399) deb nomlangan
standartlash ob’ekti uchta standartdan iborat: 300-«Rejalashtirish», 310-
«Biznesni bilish», 320-«Auditda jiddiylik». Demak, rejalashtirish
masalalari bo’yicha yana 7 ta standart qabul qilish mumkin. Bundan
tashqari, har bir standartga 10 tagacha substandart ochish mumkin. Bizga
ma’lum bo’lgan manbalar asosida Auditning Xalqaro Standartlarini va
ularning qisqacha mazmunini quyidagi jadval ko’rinishida keltiramiz.
Ushbu standartlar xalqaro miqyosda auditorlik faoliyatining sifati va
mavqeini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu standartlar va
me’yorlar bir qancha sohalar bo’yicha ishlab chiqiladi:
a) audit bo’yicha xalqaro me’yorlar;
b) boshqaruv hisobining xalqaro amaliy qoidalari;
v) jamoat sektori bo’yicha xalqaro me’yorlar.
IFAC hisob va auditga doir barcha faoliyatini o’zining komitetlari
orqali tashkil etadi va amalga oshiradi. Hozirgi vaqtda bular jumlasiga:
auditorlik amaliyoti bo’yicha komitet, o’qitish bo’yicha komitet, etika
(axloq) bo’yicha komitet, moliyaviy hisob va boshqaruv hisobi bo’yicha
komitet, rejalashtirish bo’yicha komitet, jamoat sektori bo’yicha komitet
va boshqalar kiradi.
Butun dunyo auditorlari mazmunan o’xshash ishni bajarsalarda, har
bir mamlakatda auditorlik faoliyatini tashkil etish o’zining milliy
xususiyatlariga ega bo’lishi mumkin. Auditorlik faoliyatining xalqaro
standartlari va me’yorlari esa u yoki bu mamlakatning milliy standartlari
va me’yorlarini bekor qilmaydi.
Ko’plab mamlakatlar (O’zbekiston 1999 yildan boshlab) o’zlarining
milliy standartlarini va boshqa me’yoriy hujjatlarini ishlab chiqmoqdalar.
Ular IFACning asosiy talablarini ta’minlash zaruratiga yo’naltirilgan o’z
auditorlik uslubiyatiga ega.
Standartlar boshqa normativ hujjatlar kabi quyidagi rekvizitlardan
tashkil topadi: standart nomeri, amalga kiritilish sanasi, standartning
qo’llanish sohasi, muammo tahlili va boshqalar.
Auditorlik standartlari 4 xil bo’ladi:
1.Auditning umumiy standartlari;
2.Auditning ishchi standartlari;
3.Hisobot standartlari;
4.Maxsus standartlar.
Auditning umumiy standartlariga quyidagilar kiradi:
Auditning asosiy tamoyillari
Moliyaviy hisobotlar auditining maqsadi va hajmi
Auditni o’tkazishga rozilik haqida auditorlik tashkilotining xat-
majburiyatidir.
Auditning ishchi standartlariga quyidagilar kiradi:
Auditni rejalashtirish
Auditorlik isbotlash
Auditni hujjatlashtirish
Audit davomida buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini
o’rganish va baholash
Buxgalteriya hisobotida o’zgarishlar bo’lganida auditorning hatti-
harakati
Ekspert xizmatidan foydalanish
Auditorlik tanlash
Audit o’tkazish natijalari bo’yicha iqtisodiy sub’ekt rahbariga
auditorning yozma axboroti.
Hisobot standartlariga quyidagilar kiradi:
Moliyaviy hisobotni tekshirganligi xususida auditorlik hisoboti
Buxgalteriya hisoboti to’g’risida auditorlik xulosasini tuzish tartibi
Auditorlik xulosasini imzolash sanasi va buxgalteriya hisoboti
tuzilgan va taqdim qilingandan keyingi sanadan yuz beradigan voqealarni
aks ettirish.
Maxsus standartlarga quyidagilar kiradi:
Bank auditi bo’yicha maxsus standartlar
Sug’urta faoliyati auditi bo’yicha maxsus standartlar
Bojxona auditi bo’yicha maxsus standartlar.
Bu standartlarda auditorlik tekshiruvini o’tkazish hamda auditorlik
xulosasini tuzishning asosiy qoidalari ifodalanadi. Bular yordamida
auditor auditorlik tekshiruvining hajmi va ko’lamini, shuningdek,
muayyan uslubini tanlashi mumkin.
Shu bilan birgalikda audit standartlari auditorlik tekshiruvi sifatini
baholovchi mezon bo’lib xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |