Nazoratning usuli va jarayoni ichki nazorat tizimining eng muhim tarkibi
hisoblanadi. Tadbirkor yuridik shaxs bo’lmagan holda faoliyat ko’rsatayotgan va
15
korxonada yolg’iz o’zi bo’lsa, nazoratni muhim jarayoni kerak bo’lmaydi, chunki
unga o’zini o’zi aldashni va buyurtmachini aldashni xojati yo’k. Biroq yollanib
ishlovchilari bor tashkilotlarda yuqoridagi kabi nazoratni usuli va jarayoni bo’lishi
kerak ya’ni tashkilot rahbari yoki korxona egasini maqsadlari yo’lida xizmat qilishi
lozim. Bundan tashqari bunday nazoratni bo’lishi o’g’irliklarni keskin kamayishiga
olib keladi.
Tashkilotni faoliyat turlarini ko’pligiga qaramasdan, faqat nazorat usulini 5
ta turi bor, bular quyidagicha:
Vazifalarni taqsimlanishi. Har qanday faoliyat turi doimo yaxshi nazoratda
bo’ladi yoki xodimlar o’rtasida vazifalarni taqsimlangan bo’ladi yoki ikki
tomonlama nazorat yuritiladi. Bu asosan naqd pul mablag’lari bilan hisob-kitob
olib boriladigan joyda amalga oshiriladi.
Ichki nazorat tizimi va uning tashkil qiluvchi elementlari. Ichki nazorat
tizimi tashkilot rahbari tomonidan quyidagi maqsadlarda tashkil qilinadi:
- tashkilot faoliyatini tartibli va samarali olib borish uchun;
- boshqaruv siyosatiga amal qilinishini;
- mulkni saqlanishini ta’minlash;
- operatsiyalarni sifatli xujjatlashtirilishini ta’minlash.
Ichki nazorat bo’limining hisobot taqdim qilishdagi javobgarligi.
Har xil tashkilotlarda ichki nazorat boshqaruvchisiga yuklangan
javobgarlik bir xil bo’lmagan holda ish yuritadi. Har qanday holatda ham ichki
nazorat ustidan asosiy javobgarlik yuqoridagi boshqaruchilarga yuklanadi.
Ichki audit tizimini yaratishda quyidagi muhim tamoyillar asos qilinib
olinishi kerak.
Ichki auditning aniq maqsadga qaratilganligi tamoyili;
Ichki audit tizimining yaxlitligi va to’liqligi tamoyili;
Ichki auditning hujjatlarga asoslanganlik tamoyili;
Axborotni avtomatik tarzda qayta ishlash tamoyili;
Tezkorlik tamoyili.
16
Korxonalarda ichki audit xizmatini tashkil qilish quyidagi afzalliklarga ega:
Birinchidan, korxona boshqaruv kengashiga bo’limlar ustidan samarali nazorat
o’rnatish imkonini beradi.
Ikkinchidan, ichki auditorlar o’tkazadigan maqsadli tekshiruv va tahlilning
istiqbolli yo’nalishlarini aniqlab beradi.
Uchinchidan, ichki auditorlar tekshiruv bilan birga bosh korxona, uning
filiallaridagi moliyaviy – iqtisodiy , buxgalteriya va boshqa bo’limlar xodimlariga
maslahatlar berish vazifasini ham bajaradilar.
Ichki audit nafaqat xususiy mulk egalari, balki kompaniyaning
menejmentiga ham zarur. Menejerlarning maqsadi – oldiga qo’yilgan maqsadlarga
erishishda samarali yo’llar orqali biznesni boshqarish. Ushbu masalalarni ijobiy hal
etish ikki masalaga bog’liq:
1)
Menejer boshqaruv masalalarini to’g’ri hal etish uchun etarli
ma’lumotga egaligi;
2)
Ichki audit menejerlarga o’z zimmalariga qo’yilgan vazifani
bajarishda yordam berish, ularga korxona aktivlarining samarali ishlatilishi.
“Korxonalarda ichki audit xizmati to’g’risida” nizomga muvofiq ichki audit
xizmatining huquqlari quyidagilardan iborat:
ichki auditni amalga oshirish davomida paydo bo’ladigan masalalar
bo’yicha korxonaning hujjatlarini (rahbarning buyruqlari, farmoyishlari, boshqaruv
organlari qarorlari, ma’lumotnomalar, hisob kitoblar, zarur hujjatlarning
tasdiqlangan nusxalari va boshqa hujjatlarni), korxonaning mansabdor va ma’sul
shaxslaridan og’zaki va yozma tushuntirishlar olish;
ichki audit o’tkazishga ko’maklashish uchun korxonaning tegishli
mutaxassislarini jalb etish.
Ichki audit xizmati xodimlarining majburiyatlari quyidagilardan
iborat:
ichki auditni amalga oshirishda qonunlar, nizomlar va boshqa me’yoriy
xujjatlari talablariga rioya qilish;
17
moliya va statistika hisoboti ko’rsatkichlarining ishonchliligini tekshirish;
hisobotlar tuzish;
ichki auditni amalga oshirishda olingan axborotning maxfiyligiga rioya
qilish;
korxonaga uning mansabdor shaxslari va boshqa xodimlari tomonidan
zarar etkazilganidan dalolat beruvchi holatlar aniqlangan taqdirda bu haqida
darhol korxonaning kuzatuvchi kengashiga xabar berish va auditorlik hisobotida
tegishli yozuvni qayd etish;
aktivlarni xatlovdan o’tkazishda va qonunda belgilangan tartibda uning
o’z vaqtida amalga oshirilishini nazorat qilishda ishtirok etish;
Ichki audit xizmati qonun hujjatlariga va korxonaning ta’sis hujjatlariga
muvofiq boshqa majburiyatlarga ham ega bo’lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
