Ibragimov r. Z. Markaziy osiyo arxeologiyasi

Sarazm 2 bosqichi davrida manzilgoh keng o'zlashtirilib, uy-joy imratlari kengayadi. Amalga oshirilgan qazishmalar natijasida 8 ta mahalladan tashkil topgan 36 ta uy-joy imoratlarining o'rni aniqlangan. Alohida oilalarga tegishli hovlilar yashash, xojalik va e'tigod masadlarida foydalanilgan xonalardan tashkil topgan bo'lib, o'zaro ko'chalar orqali ajralib turgan. Qurilishda paxsa, guvala, ayrim hollarda togri burchak xom gishtlardan foydalanilgan. Devorlarning sirti samonsuvoq qilingan. Ba'zi xonalarda toat-ibodat maqsadlarida foydalanilgan aylana shakldagi ochoqlar bo'lgan. Qazishma ishlari jarayonida uy devorlarining sirtiga tasvirlar berilganligi aniqlangan. Qolda yasalgan sopol buyumlarining sirtiga qizil va qora rang boyoqlarda naqshlar solish an'anasi davom etadi. Ikki tamonlama pardoz qilingan sargish rangli tag ustida solingan naqshli sopol buyumlari bilan birgalikda nashsizlari ham keng tarqaladi. Tag kismi uchli qilib, o'rtasida tortilgan chiziqlar bo'lab romb shakllari tushirilgan sopol buyumlari ham ajralib turadi. Bu turdagi sopollar Kaltaminor madaniyatiga oid yodgorliklarda uchraydi. Toshdan xojalik maqsadlarida foydalanilgan buyumlar: urchuqbosh, kelitosh va boshqalar aniqlangan. Bu bosqichda misdan yasalgan buyumlar soni nisbatan ko'payadi.

Markaziy Osiyoning o'zlashtiruvchi xojalik shakllarini saqlab qolgan jamoa a'zolariga tegishli madaniyatlar faoliyat yuritadi. Ularda mahalliy hududning tabiiy-geografik sharoitlaridan kelib chiqib, o'zlashtiruvchi xojalik shaklining ovchilik, terib-termachilik va baliqcilik shakllari bilan kun kechirishgan. Bu turdagi madaniyat egalari neolit davrining oxirgi bosqichlarida ishlab chiqaruvchi xojalik shakllariga o'ta boshlaydilar.