Ibragimov r. Z. Markaziy osiyo arxeologiyasi

Muqaddima
Arxeologiya oquv qollanmasi O'zbekiston Respublikasi oliy oquv yurtlarining arxeologiya ta'lim yo'nalishi “Umumkasbiy fanlari blokidagi” “Markaziy Osiyo arxeologiyasi”, tarix ta'lim yo'nalishi “Arxeologiya asoslari” fani namunaviy oquv dasturiga mos ravishda bakalavriat talabalari va o'qituvchilari uchun mo'ljallangan. Shuningdek, ushbu oquv qollanmadan arxeologiya va tarix yo'nalishining “Ixtisoslik fanlar” blokidagi qadimgi va o'rta asrlar shaharlari tarixi maxsus kurslari ham foydalanish mumkin.

Kishilikning qadimgi davr tarixi va madaniyatini o'rganishda arxeologiya fanining ahamiyati nigoyatda katta. Markaziy Osiyo, xususan, Vatanimiz jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotida muhim o'rin ega bo'lgan hududlardan biri sanalib, ularni o'rganishda moddiy manbalar muhim o'rin egallaydi.

O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini e'lon qilgandan so'ng vatanimizning qadimgi davr tarixi va madaniyati masalalarini holisona va haqiqoniy o'rganish harakati yo'lida talaygina amaliy ishlar qilindi. “Arxeologiya” yo'nalishining tashkil qilinishi ham bu boradagi harakalarning boshlangich bo'gini sanaladi.

Bugungi kunga qadar O'zbekiston va Rossiyada nashr qilingan o'quv-qo'llanmalar va darsliklari arxeologiya yo'nalishida o'qitiladigan “Markaziy Osiyo arxeologiyasi” fani uchun etarli ma'lumotlarni berolmaydi. Shunga ko'ra 5120400 - arxeologiya yo'nalishi bo'yicha umumkasbiy fanlar blokidagi “Markaziy Osiyo arxeologiyasi” fani o'quv dasturiga mos keladigan ushbu o'quv-qo'llanmaga zarurat tugiladi. Shuningdek, ushbu o'quv-qo'llanmada tarix yo'nalishida o'qitiladigan “Arxeologiya va etnologiya asoslari” fanining arxeologiya qismini, “O'zbekiston tarixi”ning qadimgi davrini va shular bilan birgalikda arxeologiya yo'nalishining ihtisoslik fanlardan ham keng foydalanish mumkin.

KIRISH

Insoniyat o'zining o'tmish tarixida uzoq yo'lni bosib o'tib, u murakkab tarixiy-madaniy jarayonlardan iborat. Ularni o'rganish hozirgi zamon tarix fanining muhim vazifasidir. Bunday jarayonlarni yoritib berish insonyatning o'tmish faoliyatidan darak beruvchi manbalarni o'rganish asosida amalga oshiriladi. Ular odatda moddiy va yozma manbalardan iboratdir. Dastlabki yozuvlarning paydo bo'lishi ilk sivilizatsiya markazlarida taxminan olti ming yilllik tarixga ega, xolos. Keyingi davrlar tarixiga oid saqlangan uzuq-yuluq va cheklangan yozma manba ma'lumotlari insoniyat tarixini toliq yoritib berish imkoniyatiga ega emas. Shuning uchun insoniyatning qadimgi davr tarixini ashyoviy dalillar asosida o'rganadigan fanga ehtiyoj tuqiladi. Bunday holatda arxeologiya faniga zarurat paydo bo'ladi.

Arxeologiya atamasi ilk bor qadimgi yunon faylasufi Platon (mil.avv. 427-347 yillar - arxayos - qadimgi, logos - fan) qadimgi davr tarixini bayon qilish maqsadida qollagan. XVIII asrdan boshlab Еvropada bu atama qadimgi san'atni ifodalashda ishlatilib, hozirga qadar ayrim chet mamlakatlarda ahamiyatini saqlab qolgan. Boshqa bir chet mamlakatlarda esa arxeologiya biologiya, xususan, antropologiya yoki boshqa tabiiy fanlarning tarkibida o'rganiladi.