I ўзр фа фалсафа ва ҳуқуқ институти


-боб. XIX охирида Туркистонда



Download 1,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet112/118
Sana24.02.2022
Hajmi1,84 Mb.
#232957
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   118
Bog'liq
2 5298753607510789912

17-боб. XIX охирида Туркистонда 
ижтимоий тафаккур ривожи 
XIX асрнинг охирги чораги Туркистон халқларининг 
ижтимоий-фалсафий, диний-ахлоқий ва маданий 
тараққиётида катта аҳамият касб этади. Бу даврда ниҳоятда 
сермазмун ва хилма-хил, ғоявий-назарий ва мафкуравий 
ҳаракат шакллари майдонга кедди. 
Бу, албатта, тасодифий ҳал эмас. Чунки Ватанимиз 
халқлари чор Россиясининг мустамлака зулмидан қутулиш, 
ўз миллий давлатчилигини қуриш, иқтисодий, сиёсий ва 
маданий тараққиётига йўл очишга ҳаракат қилишаётган эди. 
Бердақ 
Бердимурод Қарғабой ўғли Бердақ — XIX аср 
Туркистон, Қорақалпоғистон ижтимоий-сиёсий, диний-
фалсафий ва бадиий-ахлоқий тафаккури тараққиётига улкан 
ҳисса қўшган мутафаккир, қорақалпоқ ижтимоий-фалсафий 
ва бадиий-ахлоқий хусусиятларини эгаллаган мумтоз 
ижодкор, мустамлакачилар истилолари шоҳиди ва мустабид 
тузум истибдодини ўз кўзи билан кўриб, бу тарихий 
440 


жараёнларни дунёқараши, ижоди ҳамда меросида тўлақонли 
а кс этгирган йирик аллома, халқимизнинг азиз сиймоларидан 
бири. Бердақўзи ҳақида қуйидагиларни ёзган: 
«Отим Бердимурод, мен халқнинг ўғли, 
Саҳрода сайровчи сайроқ булбули. 
Ўн гулидан очилмади бир гули, 
Муродига етолмади халқи учун»
136

Бердақ анча ўқимишли, маърифатли оилада туғилган, 
эски мактабда хат-саводини чиқаргандан сўнг, ҳозирги 
Мўйноқ ҳудудидаги Қорақум Эшон мадрасасида шарқона 
маълумот олган. Мадрасада ўқиш асносида мустақил равишда 
маълумотини ошира бориб, тарихий қиссачилик, ривоятлар, 
туркий халқлар шажараси, уруғ-аймоқ белгиси, қорақалпоқ 
халқ оғзаки ижоди, урф-одатлари, анъана ва маросимлари, 
маданиятини кенг миқёсда ўрганди. 
Ана шу маънода Бердақнинг ижтимоий-фалсафий, 
сиёсий, диний-ахлоқий қарашлари, қуйидагилар асосида 
шаклланган: 
— асл туркий анъана, қорақалпоқ халқ оғзаки ижоди, 
Кунхўжа, Утеш шоирлар, халқ бахшилари мероси, 
—тарихий шажара илми, уруғ-аймоқ, элати анъанаси, 
—юксак илмий-фалсафий ва ёзув тилига эга бўлган 
мусулмон маданияти анъаналари; 
— Форобий, Ибн Сино, Яссавий, Навоий, Сайфи 
Сароий, Саккокий қарашларида, шунингдек, узбек мумтоз 
адабиёти вакиллари Лутфий, Атоий, Бобур ижоди, мумтоз 
туркман бадиий-фалсафий фикри асосчиси Маҳтумқули, 
Маонийлар мероси; 
—Туркистондаги кучли чиғатой узбек адабиёти буюк 
намояндалари Навоий, Фузулий, Машраб ва бошқалар ижоди. 
Бердақ: 
«Чор китобдин илгарилаб, 
Навоийдан савод очдим. 
Фузулийдан дурлар сочдим, 
Доноларни излар эдим»
137
, — деб езди шеърида. 
441 


Бердақ бадиий-ахлоқий ижоди, дунёқараши, хусусан 
тарихий қарашларига Шарқ тарихчилиги анъаналари, Хоразм 
тарихчилари Мунис, Огаҳий бадиияти ва асарлари, 
шунингдек, яссавия, нақшбандия тариқати ғоялари катта 
таъсир кўрсатган эди. «Авлодлар», «Омонгелди», 
«Эрназарбий» эпик тарихий асарлари мавзуини мустақиллик, 
миллий-озодлик кураши ғоялари ташкил этади. 
Бувда Бердақнинг узбек, қорақалпоқ, туркман халқлари 
учун илм-маърифат, маданият, таълим-тарбия тизимига эга 
Хива, Урганчдаги маърифат аҳли, мактаб ва мадрасаларга 
бўлган чуқур эхтироми, муқаддас ишончи, маслакий ғурур 
ҳамда айни бир пайтнинг ўзида иқгисодий, ижтимоий зулмга 
қарши норозилик, танқид майллари анча ёрқин сатрларда 
ифодаланган. Халққа, Ватанга, унда ўзинининг муносиб ўрнига 
эга бўлиш ғояси шоир шеърлари мазмунини ташкил этади: 
Сузим ўлмас, доим тирик цоламан, 
Халқим борку, ёвдан учим оламан, 

Download 1,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish