I. Salamov T. Qudratov I. Qudratova kichik biznes va xususiy tadbirkorlik

1.1.1-jadval. O’zbekistonda kichik biznes subyektlarini ta’riflashni qabul qilingan mezonlari (ishlovchilar soni, kishi)

Tarmoqlar	21.12.1995 y. boshlab	09.04.1998 y. boshlab			01.02.2004 y. boshlab
	Kichik va xususiy tadbirkor- lik subyektlari ga	Mak ro- fir- ma	Kic hik korxon a	O’rtacha korxona	Mik ro- fir- ma	Kic hik korxon a
Yengil va oziq - sanoat,metallga
ishlov berish va asbobsozlik, yog’ochni, qayta ishlash, mebel sanoati va qurilish materiallari sanoati	50	10	40	100	20	110 0
Mashinasozlik, metallurgiya,
yoqilg’i-energetika va kimyo sanoati, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash	50	10	40	50	20	150
Qurilishda	50	5	20		10	150
Qishloq xo’jaligida va ishlab chi-
qarish sohasining boshqa tarmoqlarida	25	5	20	30	20	150
Fan va ilmiy xizmat ko’rsatishda	10	5	10	20	10	125
Ulgurji savdoda	5	5	10	20	5	125
Chakana savdoda, umumiy ovqatlanish	5	5	10	20	5	125

1.3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiyotda tutgan o’rni va ularning rivojlanishini asosiy yo’nalishlari.

Inqirozga qarshi choralar dasturida iqtisodiy o’sishni ta’minlash, yangi ish o’rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini hal etish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishda tobora muhim o’rin tutayotgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish, rag’batlantirish va qo’llab-quvvatlashga alohida e’tibor qaratildi.

Birinchi navbatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik davlat tomoni-

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining kengayishi iqtisodiyotning boshqa soha va tarmoqlari ishlab chiqarish hajmidagi salmog’ining oshishi orqali ham namoyon bo’ldi. Xususan, mazkur sohaning sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi ulushi 2000 yildagi 12,9 foizdan 31,1 foizga yetdi.

Tadbirkorlikning muhim xususiyatlariga quyidagilar kirishini e’tibordan qoldirmaslik zaruriydir, ya’ni: xo’jalik faoliyati olib borayotgan subyektlarning mustaqilligi va erkin tadbirkorlik, ishbilarmonlik, biznes bilan shug’ullanish hamda moliyaviy jihatdan baquvvat bo’lish uchun bizlar tavsiya etayotgan quyidagi sakkiz xislat va xususiyatni o’zlashtirib olish maqsadga muvofiq deb bilamiz: 1) ma’naviy-ma’rifiy yetuk bo’lishni maqsad deb bilish; 2) erta tongda uyg’onishni odatiyligini ta’minlash; 3) ma’noli fikrlash va omma oldida ishonchli nutq bilan chiqish san’atini egallash; 4) har bir yo’nalishdagi natijaviy holatlarni alohida-alohida tahlil qilish qobiliyatini qo’lga kiritish va uni takomillashtirish; 5) bilmaganini aqlidrok va farosatli bo’lgan holda boshqalardan so’rab o’rganish; 6) nazariyamaliy bilim va tajribalarni hamda shu sohaning olimlari tomonidan berilayotgan ilmiy-amaliy tavsiyalarini jamlab, kelajakdagi maqsadga erishish uchun mualliflar bilan birgalikda hayotga joriy etishni rejalashtirish va bosqichma-bosqich amalga oshirib borish; 7) bajariladigan ishlarda sarf-xarajatlarni imkon darajasida ilmiy- amaliy tavsiyalar asosida qisqartirish; 8) doimiy ravishda kunlik hisob-kitobni to’g’ri yuritish va uni rasmiylashtirib borish.

Bulardan tashqari, avlodlar tomonidan ijtimoiy, iqtisodiy-moliyaviy jihatdan baquvvat bo’lishda quyidagi yetti xazinani tavsiya etishgan, ularga e’tiborni qaratish ham yaxshi natijalarni beradi. Ular quyidagilardir: 1) tovuq; 2) sigir; 3) o’rmon; 4) suv tegirmoni; 5) moy juvoz; 6) ipak qurti; asalari.

Respublikamiz va ayrim viloyatlar misolida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulotdagi ulushining dinamikasi hamda uning iqtisodiy samaradorlikni oshirishdagi o’rnini ochib berishga harakat qilamiz. Agar kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2000 yilda 31,0 foiz bo’lgan bo’lsa, 2010 yilda 52,5 foiz; 2011yilda 54,0 foiz; 2012 yilda 54,6 foiz, 2013 yilda 55,8 foiz va 2014 yilda esa 56,0 foizni tashkil qildi. Mamlakatimiz YaIM tarkibida, ya’ni iqtisodiyotimizga kiritilgan investisiyalar miqdorini foizdagi dinamikasini yillar davomida keltirsak, u quyidagicha bo’ldi: 2000 yilda 15,4 foiz bo’lgan bo’lsa, 2010 yilda 28,5 foiz; 2011yilda 31,9 foiz; 2012 yilda 35,3 foiz, 2013 yilda 32,7 foiz va 2014 yilda esa 30 foizni tashkil qildi.

YaIM ishlab chiqarishida mehnatga yaroqli aholining bandlik darajasi dinamikasi quyidagicha: 2000 yilda 49,7 foiz bo’lgan bo’lsa, 2010 yilda 74,3 foiz; 2011 yilda 75,1 foiz; 2012 yilda 75,6 foiz, 2013 yilda esa 76,7 foiz va 2014 yilda 76,5 foizni tashkil qildi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiyotda tutgan o’rni va ularning rivojlanishining asosiy yo’nalishlari ta’minlash uchun birinchidan: joylarda shu soha bilan shug’ullanuvchilarni vaqti-vaqti bilan malakasini oshirishga pedagog-olimlarni jalb etish maqsadga muvofiqdir. Ikkinchidan: oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish va takomillashtirishga, ularning ishlab chiqarish, qayta ishlash, mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazish xizmatlari faoliyatini deversifikasiya qilish; Uchinchidan: aholi bandligini ta’minlashda ma’naviy va moliyaviy qo’llab- quvvatlashni doimiy ravishda amalga oshirish talab etiladi.