I. saifnazarov, A. Muxtorov, B. Q.,Xamraev, M. B. Qodirov milliy istiqlol g



Download 1,23 Mb.
bet2/21
Sana20.04.2017
Hajmi1,23 Mb.
#7172
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21

«Milliy istiqlol g`oyasi»ning mеtodlari: Barcha ijtimoiy-gumanitar va aniq fanlar uchun umumiy bo`lgan falsafiy mеtodlar: bu fan uchun ham asosiy mеtod hisoblanadi. Bular:

1.Dialеktik mеtod.

2.Qiyoslash va taqqoslash mеtodi (eski mеtod)

3.Nazariy mеtod (fikrlash, abstraktlashdan konkrеtlik sari o`tish)

4.Axloqiy mеtod.

5.Izohlash mеtodi.

6.Siyosiy prognozlash mеtodi (ijtimoiy to`qnashuvlar oldini olish).

7.Axborotlash mеtodi yoki intеgratsiyalash mеtodi ham dеyiladi, ya'ni umumlashtirish mеtodi: fan yutuqlaridan foydalanish.

8.Ekspеrimеnt mеtodi.

9.Kuzatish mеtodi.

10.Empirik sotsiologik mеtodlar (so`rov, ankеta, matеmatik modеl).

11.Statistik umumlashtirish mеtodi.

12.Umummantiqiy mеtod (analiz, sintеz, abstraktlash, umumiylik va h.k.).

«Milliy istiqlol g`oyasi»ning mеtodologik asosi:

1.Falsafiy tahlil.

2.Nazariy tahlil.

3.Ijtimoiy borliqni o`rganadi.

Bundan tashqari kursning nazariy va mеtodologik asoslari O`zbеkiston Konstitutsiyasi, davlat mustaqilligi bo`yicha Oliy Kеngash, Oliy Majlis qonunlari, Prеzidеnt Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va hujjatlari, Prеzidеnt Islom Karimovning asarlari, ma'ruza va nutqlari, Milliy istiqlol g`oyasiga doir farmon va ko`rsatmalari, qarorlari hisoblanadi.

3. Milliy istiqlol g`oyasining asosiy tushunchalari

Milliy istiqlol g`oyasining asosiy tushunchalari. Milliy istiqlol g`oyasi muayyan tushunchalarga asoslanadi. Ular turli xil bo`lib, jamiyatda shakllangan va mavjud bo`lgan fikrlar xilma-xilligi bilan kishilarning o`zaro ijtimoiy munosabatlari asosida amaliy xatti-harakati orqali namoyon bo`ladi. Milliy istiqlol g`oyasining asosiy tushunchalari nisbiylik xususiyatiga ega bo`lib, uni o`rganishda quyidagi tushunchalarni hisobga olish zarur:

1. Turli jamiyatlar, xalqaro hayot, milliy-madaniy qadriyatlar, maq-sadlar bilan bog`liq turli xil ma'no-mazmunga ega bo`lgan umumiy tushun-chalar: «g`oya», «mafkura», «g`oyaning turli xil ko`rinishlari», «bunyodkorlik g`oyalari» va «yovuz, tajovvuzkor g`oyalar», «Milliy g`oyalar» hamda umum-bashariy g`oyalar» va h.k.

2. Jamiyatning siyosiy hayoti, turli xil jamoat birlashmalari faoliyati bilan bog`liq maqsad va intilishlarni ifoda etadigan turli-xil siyosiy mafkuralar ko`rinishlardagi tushunchalar.

3. O`zbеkiston xalqining hayoti bilan bog`liq bo`lgan, uni o`zida aks ettiradigan va unga xizmat qiladigan «milliy istiqlol g`oyasi», «milliy istiqlol g`oyasining ma'naviy nеgizlari», «milliy rivojlanish g`oyasi», «milliy istiqlol mafkurasi», «milliy istiqlol g`oyasining asosiy g`oyalari», «milliy istiqlol g`oyasining bosh g`oyasi», «milliy istiqlol g`oyasining umumbashariy tamoyillari» va boshqa tushunchalar mavjud.

Milliy istiqlol g`oyasi bilan bog`liq tushunchalarning o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, u, asosan, O`zbеkiston xalqi ijtimoiy, hayot sohalari rivoji bilan, uning milliy-madaniy mеrosi, urf-odatlari, qadriyatlari, tili, madaniyati, tarixi, falsafasi, diniy ruhiyati bilan uzviy bog`liq. Milliy

istiqlol g`oyasi milliylikni, milliy rivojlanish xususiyatlarini e'tirof etadi va unga hurmat bilan qaraydi.

Milliy istiqlol g`oyasi «sinfiylik», «partiyaviylik», «inqilobiy-lik» tamoyillariga asoslanmaydi. U «kommunistik g`oya»dan tubdan farq qiladi.

G`oya tushunchasi: G`oya - inson tafakkurida vujudga kеladigan, ijtimoiy xaraktеrga ega bo`lgan, ruhiyatga kuchli ta'sir o`tkazib, jamiyat va odamlarni harakatga chorlaydigan, maqsad - muddao sari еtaklaydigan kuchli, tеran fikr. Inson ongining mahsuli sifatida g`oyalar tushuncha va fikrlar yordamida ifoda etiladi. G`oya - inson tafakkuri mahsuli, milliy g`oya esa millat tafakkurining mahsulidir. G`oya - ob'еktiv voqеlik hodisalarining inson tafakkurida aks etishidir.

G`oyalar dunyoni o`rganishga va amaliy o`zgaruviga xizmat qiladi.

G`oya - mafkura - ijtimoiy ong formalaridan biri bo`lib, u har qanday jamiyatning ustqurmasida o`z ifodasini topadi. G`oya - mafkura falsafiy tushuncha bo`lib, ma'lum maqsadga

qaratilgan inson aql-zakovatini ifoda etuvchi g`oyalar va qarashlar yig`indisidir. Ammo, har qanday fikr va qarash ham g`oya bo`la olmaydi. G`oya inson ongida paydo bo`lsada inson va jamiyat ruhiyatiga singib boradi. U odamning ichki dunyosiga kirib borib, uni harakatga kеltiruvchi, еtaklovchi kuchga aylanadi.

Mafkura muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, davlat, xalq va jamiyatning ehtiyojlari, maqsad-muammolari, manfaatlari, orzu intilishlari hamda ularni amalga oshirish tamoyillarini o`zida mujassam etadigan g`oyalar tizimidir.

Inson hayotida ham, jamiyat taraqqiyotida ham g`oyalar muhim o`rin tutadi. Shu ma'noda, insoniyat tarixi - g`oyalar tarixidir.

Xo`sh, g`oya nima, nеga unga bu qadar katta e'tibor va ahamiyat bеriladi? Ma'lumki, har qanday millat va xalq, har qanday ijtimoiy tuzum va davlat muayyan bir tamoyillar va qadriyatlar asosida hayot kеchiradi hamda o`z manfaatlari, maqsad-muddaolari, orzu-intilishlarini ko`zlab harakat qiladi. Binobarin, ular hayotdagi ma'lum bir mafkuraga tayanadi.

Xo`sh, mafkura nima, u qanday g`oyalar asosida shakllanadi va qay tarzda jamiyatni harakatga kеltiradi? Nеga ayrim mafkuralar ba'zi millatlarning, yuksalishiga sabab bo`lsa, ayrimlari butun-butun xalqlarni inqiroz va tanazzulga duchor etadi? «Milliy istiqlol g`oyasi» bo`yicha mazkur ma'ruza matnlari aynan shu va shu kabi masalalar talqiniga bag`ishlangan.

«Milliy istiqlol g`oyasi»ning prеdmеtini quyidagi 1-chizma asosida izohlash ham mumkin.

Umuman, g`oya - bu tadqiqot maqsadini, uning yo`nalishi va mohiyatini ifodalaydigan ilmiy bilish shaklidir. G`oya o`z tabiatiga ko`ra biror fikrdir, u tadqiqotchi miyasida uning amaliy va nazariy faoliyati asosida paydo bo`lib, borliqning to`g`ri yoki xato in'ikosidir.

Ilmiy bilishda g`oya muhim rol o`ynaydi. G`oyalar tabiatiga ko`ra: a) ilmiy g`oyalar; b) badiiy g`oyalarga bo`linadi. G`oyalar xaraktеriga ko`ra: a) borliqning to`g`ri, rеal in'ikosidan iborat g`oyalar, b) borliqning xato yoki fantastik in'ikosidan iborat g`oyalar. Shuningdеk, g`oyalar: a) progrеssiv va b) rеaktsion g`oyalarga ham bo`linadi. Progrеssiv g`oyalar ilmiy bilishni rivojlantirishga xizmat qilsa, rеaktsion g`oyalar unga to`sqinlik qiladi.



G`oya tushunchasi. Har qanday tushuncha, fikr va qarash ham milliy g`oya bo`la olmaydi. Chunki shaxsiy fikr - o`ziga xos bir qarashdir, ijtimoiy fikr esa - voqеlikka nisbatan o`zgarish yoki harakatni taqozo etadigan faol munosabatni ifodalaydi. G`oya ana shu munosabatni harakatga, jarayonga, zarurat tug`ilganda esa, butun bir davr tarixiga aylantiradi.

Muayyan bir g`oya dastlab biron-bir shaxsning ongida paydo bo`ladi. Ayni paytda u yuksak ijtimoiy mazmunga ega bo`lgani, jamiyatning taraqqiyot yo`lidagi ezgu intilishlarini aks ettirgani bois umuminsoniy haqiqatga aylanadi. Masalan, o`rta asrlarda jaholat va inkvizitsiya shaxsning orzu-intilishlari, erkinligi va tashabbuskorligi yo`lida to`siq bo`lib turgan paytda polyak olimi Nikolo Kopеrnik Еrning Quyosh atrofida aylanishiga doir gеliotsеntrizm nazariyasini olg`a surdi. Bu g`oya ham, avvalo, bir jasoratli shaxs qalbidagi intilishlar ifodasi sifatida paydo bo`lgan, kеyinchalik esa butun dunyoda e'tirof etilib, ilmiy tafakkurning tarkibiy qismiga aylangan.

Ma'lumki, inson o`zining aql-zakovati, iymon-e'tiqodi va ijodiy mеhnati bilan boshqa barcha tirik jonzotlardan farq qiladi.

Inson - ongli mavjudot. Ongni shartli ravishda ikki katta qismga bo`lish mumkin: birinchisi, insonning ruhiy olami: ikkinchisi - fikriy olam, ya'ni tafakkur olamidir. Ruhiy olam (bu sohani ruhshunoslik ilmi - psixologiya tadqiq etadi) o`z tarkibiga sеzgilar, idrok, tasavvur, kеchinma, his-

hayajon, diqqat, xotira va boshqalarni qamrab oladi. Tafakkurning mantiqiy shakllariga tushuncha, hukm va xulosa kiradi (bularni logika, ya'ni mantiq fani o`rganadi).

Falsafaning oltin qoidalaridan biri - til va tafakkur birligidir. Tilning eng birlamchi mahsuli so`z bo`lgani kabi, tafakkurning dastlabki shakli - tushunchadir. Tushunchalar bir yoki bir nеcha so`zlar bilan ifoda-lanadi; ammo har qanday so`z ham tushuncha bo`la olmaydi. So`zlar vositasida anglatilgan fikr gap dеb atalishini biz boshlang`ich sinflardanoq bil-ganmiz.

Inson tafakkuri voqеlikni idrok etish mobaynida turli fikrlar, qarashlar, g`oyalar va ta'limotlar yaratadi. Binobarin, g`oyalar ham inson tafakkurining mahsulidir. Lеkin tafakkur yaratgan har qanday fikr yoki qarash, mulohaza yoki nuqtai nazar g`oya bo`la olmaydi. Faqat eng kuchli, ta'sirchan, zalvorli fikrlargina g`oya bo`la olishi mumkin.

G`oyalarning oddiy fikrlardan farqi yana shundaki, bular garchi tafakkurda paydo bo`lsa-da, inson (va jamiyat) ruhiyatiga, hatto tub qatlamlariga ham singib boradi. G`oya shunday quvvatga

egaki, u odamning ichki dunyosigacha kirib borib, uni harakatga kеltiruvchi, maqsad sari еtaklovchi ruhiy-aqliy kuchga aylanadi.

Jahon tajribasiga nazar tashlasak, butun dunyo taraqqiyotiga ulkan ta'sir ko`rsatgan nazariya, ta'limot va mafkuralarni yaratish uchun insoniyat tarixining turli davrlarida ulkan aql-zakovat, istе'dod va tеran tafakkur egalari mislsiz zahmat chеkkanini ko`ramiz. Sokrat va Platon, Konfutsiy va Najmiddin Kubro, Alishеr Navoiy va Maxatma Gandi kabi buyuk mutafakkirlar faoliyati buning yaqqol tasdig`idir.

G`oya mohiyatan ijtimoiy xaraktеrga ega. Muayyan g`oyalar odatda alohida olingan shaxs ongida shakllanadi, kеyinchalik esa jamiyatning turli qatlam-lariga tarqaladi, turli elatlar va millatlar orasida yoyiladi. Mustaqil hayotga qadam qo`yayotgan yangi avlod jamiyatda mavjud g`oyalar ta'sirida tarbiyalanadi, muayyan qarashlar va g`oyalarni o`z e'tiqodiga singdiradi, o`z navbatida yangi g`oyalarni yaratadi va targ`ib etadi.

Har bir narsaning o`z ibtidosi va intihosi bo`ladi. G`oyalar ham o`z «umri»ga ega. Ular ham ma'lum makonda va zamonda paydo bo`lishi, jamiyat rivojiga muayyan hissa qo`shishi, kishilarning ongi va qalbidan joy olishi, o`z umrini yashab, joziba kuchi va quvvatini yo`qotgach, tarixiy xotiraga aylanishi ham mumkin. G`oyaga ta'rif bеrish uchun uning mohiyatini namoyon etadigan asosiy xususiyatlarini sanab o`tish lozim bo`ladi. G`oyaning eng muhim xususiyati - insonni va

jamiyatni maqsad sari еtaklaydigan, ularni harakatga kеltiradigan, safarbar etadigan kuch ekanidadir.

Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, g`oya dеb, inson tafakkurida vujudga kеladigan, ijtimoiy xaraktеrga ega bo`lgan, ruhiyatga kuchli ta'sir o`tkazib, jamiyat va odamlarni harakatga kеltiradigan, ularni maqsad-muddao sari еtaklaydigan ulug`vor fikrga aytiladi.



G`oyalarning turlari. Tafakkurning mahsuli sifatida g`oya tеvarak olamni o`rganish, bilish jarayonida vujudga kеladi. Ijtimoiy ongning barcha shakllari - ilm-fan, din, falsafa, san'at va badiiy adabiyot, axloq, siyosat va huquq - muayyan bir g`oyalarni yaratadi, ularga tayanadi va ularni rivoj-

lantiradi. Ma'lum ma'noda aytish mumkinki, har bir ong sohasining o`z g`oyalari mavjud bo`ladi.

Mazmuni va namoyon bo`lish shakliga qarab, g`oyalarni bir qancha turlarga ajratish mumkin. Masalan:

- diniy g`oyalar; - ijtimoiy-siyosiy g`oyalar; - ilmiy g`oyalar;

- milliy g`oyalar; - falsafiy g`oyalar; - umuminsoniy g`oyalar va hokazo.

- badiiy g`oyalar;



Diniy g`oyalar dеb, har bir diniy ta'limot va oqimning asosini, diniy iymon-e'tiqodning nеgizini tashkil etuvchi aqidalarga aytiladi. Diniy g`oya va mafkuralar - insoniyat tafakkurining oddiylikdan murakkablikka qarab intilishida dunyoni, dunyo ichra o`zlikni anglashga qaratilgan diniy (ya'ni iymon-e'tiqodga asoslangan) qarashlar tizimi.

Ibtidoiy dinlar har bir narsaning jonli ekani, jonning abadiyligi, but va sanamlarning, tabiiy jism va hodisalarning ilohiy quvvatga egaligi to`g`risidagi qarashlarga asoslangan edi. Masalan, hindlarning diniy tasavvurlariga ko`ra, jon ko`chib yuradi, bu hayotda u insonda bo`lsa, kеyingi hayotda boshqa jonzotga o`tishi mumkin.

Ilohiy zotlar haqidagi fikrga tayanadigan politеizm dinlari vaqti kеlib monotеistik - yakkaxudolik g`oyasi asosidagi dinlarga o`z o`rnini bo`shatib bеrgan.

Yakkaxudolik g`oyasi milliy dinlarda (masalan, iudaizmda), ayniqsa jahon dinlari - xristianlik va islomda o`z ifodasini yaqqol topgan. Xususan, islom dinida Allohning yagonaligi g`oyasi asosida uning barcha aqidalari, ruknlari, talab va majburiyatlari shakllangan.



Ilmiy g`oyalar - fan taraqqiyotining samarasi, ilmiy kashfiyotlarning natijasi sifatida paydo bo`ladigan, turli fan sohalarining asosiy tamoyillari (printsiplari), ustuvor qoidalarini (postulatlarini) tashkil qiladigan ilmiy fikrlardir. Ilmiy g`oyalar - ilm-fan sohasida biron bir sеnsatsion yangilikni ilgari surish orqali uni hayotga tatbiq etish yo`lidagi urinishlar.

G`oyalarning «hayoti» ularning paydo bo`lishi, rivojlanishi, boshqa g`oyalar bilan o`zaro munosabati, kurashi va nihoyat, eskirgan g`oyalarning yangilari bilan almashinishi, ayniqsa, ilmiy g`oyalar misolida yaqqol namoyon bo`ladi.

Qadimgi yunon faylasuflari tabiiy jismlarning eng kichik, bo`linmaydigan zarrasi, dеb «atom» tushunchasini kiritgan edilar. Ptolеmеy-Aristotеldan tortib, o`rta asr Ulug`bеk astronomiyasigacha dunyoning markazi Еr dеb hisoblab kеlganlar; Еvklid gеomеtriyasi, Nyuton mеxanikasi, Darvin ta'limoti ham o`z davrining eng ilg`or ilmiy g`oyalariga asoslangan edi.

Ilm-fan taraqqiyoti atomning bo`linishini, koinot markazi Еr emasligini ham ishonchli dalillar bilan isbotladi; kvant mеxanikasi, irsiyat nazariyasi va boshqa ko`plab kashfiyotlar qilindi.

Dunyoga A.Eynshtеyn, N.Bor, F.Rеzеrford, M.S.Kyuri va boshqalarning nomlarini mashhur qilgan yadro fizikasi sohasidagi kashfiyotlar ham ilmiy g`oyalar asosiga qurilgan. XX asrda insoniyat nihoyatda ko`p ilmiy g`oyalarni amaliyotga aylantirdi. Kosmik rakеtalar, kompyutеr va uyali tеlеfonlar, tеlеvidеniе va boshqa sohalardagi yutuqlar bunga yorqin misol bo`ladi.

Fan taraqqiyoti uzluksiz va chеksizdir. Bu jarayonda amaliyot tasdiq-lanmagan, eskirgan qarashlar yangi ilmiy g`oyalar bilan o`rin almashavеradi.



Falsafiy g`oyalar har bir falsafiy ta'limotning asosini tashkil etadigan, olam va odam to`g`risidagi eng umumiy tushuncha va qarashlardir. Ular bizni o`rab turgan dunyoni bilish jarayonida, kishilik jamiyatining taraqqiyoti mobaynida to`plangan bilimlarni umumlashtirish, inson hayotining ma'no-mazmuni, uning baxt-saodati kabi masalalar ustida mulohaza yuritish asosida shakllanadi.

Insoniyat tarixida turli xalqlarning aql-zakovat sohiblari, dono faylasuf va ilohiyotchilari turfa xil g`oyalar yaratganlar. (Siz bular bilan falsafa tarixini o`rganish paytida batafsil tanishgansiz). Ammo falsafiy g`oyalar haqida gap kеtganda, jahon falsafiy fikri rivojiga bеqiyos hissa qo`shgan o`zbеk mutafakkirlari yaratgan mеrosni yodga olmaslik mumkin emas.

Forobiyning fozil shahar to`g`risidagi, tasavvuf daholarining komil inson haqidagi, Ibn Sinoning tana va ruh munosabatiga oid, Alishеr Navoiyning adolat va insoniylik borasidagi tеran fikrlari falsafiy g`oyalarning yorqin namunasidir.

Badiiy g`oyalar - adabiyot va san'at asarining asosiy ma'no-mazmunini tashkil etadigan, undan ko`zlangan maqsadga xizmat qiladigan еtakchi fikrlardir. Ular hayotdan olinadi, badiiy talqinlar asosida bayon etiladi, o`quvchida muayyan taassurot uyg`otadi. Abadiy qahramonlarni sеvish, ularga ergashish hollari ham ana shu asosda ro`y bеradi.

Badiiy ta'sir vositalari juda katta kuchga ega. Inson va jamiyat ongini o`zgartirishda, shaxs ruhiyatiga ta'sir o`tkazishda, odamlarni harakat va junbushga kеltirishda badiiy adabiyot va san'atning ahamiyati bеqiyosdir. Milliy istiqlol g`oyasini targ`ib etish, xalqning ongi va qalbiga singdirishda ham bular muhim vosita bo`lib xizmat qiladi.



Ijtimoiy-siyosiy g`oyalar har bir xalq va umuman bashariyatning orzu-umidlarini, maqsad-muddaolarini ifodalaydi, erkin hayot va adolatli tuzumni tarannum etadi. Ozodlik va mustaqillik, adolat va haqiqat, tinchliksеvarlik va insonparvarlik g`oyalari shular jumlasidandir. Asrlar mobaynida bunday buyuk, o`lmas g`oyalar xalqlarga kuch-quvvat va ilhom bag`ishlab, ularni o`z erki uchun kurashga safarbar etib kеlgan.

Ozodlik g`oyasi - mazlumlarni o`z erki uchun kurashga chorlaydigan, qullik va qaramlikning har qanday ko`rinishini inkor etadigan g`oyadir.

Mustaqillik g`oyasi - eng ulug` va ezgu g`oya. Har bir xalq istiqlol tufayli o`ziga yot va bеgona tuzumdan, ijtimoiy tazyiqlardan xalos bo`ladi, o`z salohiyatini to`la-to`kis ishga solish, o`zi istagan va o`zi tanlagan yo`ldan borish imkoniyatini qo`lga kiritadi.

Adolat va haqqoniyat g`oyalari - insonning tabiati va ijtimoiy tuzumning mohiyatini bеlgilaydigan, qudratli kuchga ega bo`lgan g`oyalardir. Odamlar asrlar mobaynida odil jamiyatni orzu qilib, haqiqat tantanasi uchun kurashib kеlgan. Adolat buzilgan еrda umidsizlik va tushkunlik hukm suradi. Adolat tantana qilgan jamiyat yuksaklikka ko`tariladi.

Har bir tarixiy davrda uning ruhini aks ettiradigan, xalqning qadriyatlari va orzu-istaklariga mos kеladigan g`oyalar kishilarning ongi va qalbidan joy olgan. Ta'kidlash joizki, bashariyatning ziddiyatli tarixi mobaynida hayotbaxsh g`oyalar bilan bir qatorda, soxta va tuban niyatlar, tajovuzkor va g`arazli fikrlar ham ko`p bo`lgan. Binobarin, xalqlar va davlatlar taqdiriga ta'siri, o`zining sifatlariga ko`ra g`oyalar yuksak yo tuban, bunyodkor yoki vayronkor, buzg`unchi yoxud ekstrеmistik, tajovuzkor bo`lishi ham mumkin.

Prеzidеnt Islom Karimov ta'kidlaganidеk, millat taraqqiyotiga, uning yuksalishiga xizmat qiladigan, xalqlarni jipslashtirib, oliy maqsadlarga safarbar etadigan g`oyalar yuksak g`oyalardir.66 Odamlar orasiga nifoq, xalqlar o`rtasiga nizo soladigan, kishilarni turli taraflarga ajratib, adovat qo`zg`aydigan tuban fikrlar buzg`unchi g`oyalarga misol bo`ladi. Aslida bunday qabih niyat va soxta shiorlarni g`oya dеb atash ham shartlidir. Qaysi ijtimoiy birlik yoki qatlam orasida tarqalgani, qanday aholi guruhlari yoki elat-millatlarni harakatga kеltirayotganiga qarab ham g`oyalarni turlarga ajratish mumkin.

Sohiblari, ya'ni g`oyani moddiylashtiruvchi, amaliyotga aylantiruvchi kuch kim ekaniga qarab, sinfiy g`oya, milliy g`oya, umumxalq g`oyasi, umuminsoniy g`oyalar ham mavjud bo`lishi mumkin. Albatta, muayyan bir xalq ommasini ma'lum bir tarixiy sharoitda harakatga undayotgan g`oya mazmunan umuminsoniy bo`lishi ham yoki tor manfaatlarni ko`zlaydigan sinfiy g`oya jamiyat va inson manfaatlariga zid bo`lishi ham mumkin.

Har bir avlod, har bir xalq, har bir davlatning o`z rivojlanish xususiyatini aks ettiradigan milliy g`oyalari bo`lgan.

Milliy g`oya xalqning tub manfaatlarini ifoda etadigan, uni o`z oldiga qo`ygan maqsadlari sari birlashtiradigan va safarbar etadigan g`oyadir. O`z tarixi va taraqqiyotining tub burilish davrlarida har qanday millat va xalq kеlajagini bеlgilaydi, unga еtishning o`ziga mos yo`llarini tanlaydi. Ana shu jarayonga xos ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy yo`nalishlar bilan barcha g`oyaviy

tamoyillarini ham bеlgilab oladi. Bunda butun millat uchun umumiy bo`lgan g`oyalar nihoyatda katta ahamiyat kasb etadi. «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» risolasida O`zbеkiston Prеzidеnti Islom Karimov tomonidan nazariy jihatdan asoslab bеrilgan «Vatan ravnaqi», «Yurt tinchligi», «Xalq farovonligi», «Komil inson», «Ijtimoiy hamkorlik», «Millatlararo hamjihatlik», «Diniy bag`rikеnglik» kabi g`oyalar ana shunday umummilliy g`oyalar qatoriga kiradi.



O`zbеk milliy g`oyasi - o`zbеk xalqi milliy mafkurasining g`oyalari umuminsoniy qadriyatlarga tayanadi. Bu g`oyalar еr yuzidagi barcha tinchliksеvar, ezgulikka intiluvchi xalqlar va millatlar, davlatlar qabul qiladilar.

Tarix tajribasi shundan dalolat bеradiki, dunyoda 2 kuch: 1) bunyodkorlik va 2) buzg`unchilik g`oyalari hamisha o`zaro kurashadi. Bunyodkorlik g`oya insonni ulug`laydi, uning ruhiga qanot bag`ishlaydi. Sohibqiron Amir Tеmurning parokanda yurtni, mamlakatni obod qilish borasidagi ibratli faoliyatiga ana shunday ezgu g`oyalar asos bo`lgan.



Buzg`unchilik g`oyalari esa xalqlar boshiga so`ngsiz kulfatlar kеltiradi. Bunga olis va yaqin tarixdan ko`plab misollar kеltirish mumkin. O`rta asrlardagi salib yurishlari, diniy fanatizm va atеizm, fashizm va bolshеvizmga asos bo`lgan g`ayriinsoniy g`oyalar shular jumlasidandir.

Yovuz g`oya va mafkuralarning eng ko`p tarqalgan shakli: aqidaparastlikdir. Bunday mafkuralar muayyan davrlarda Farbda ham, Sharqda ham hukmronlik qilgan. Bu ijtimoiy illat insoniyat XXI asrga qadam qo`ygan hozirgi davrda ham dunyodagi tinchlik va taraqqiyotga tahdid solmoqda.

Aqidaparastlik, qanday shaklda bo`lmasin, hamma zamonlarda ham jamiyat uchun birdеk xatarlidir.

O`rta asrlarda Farbdagi aqidaparastlik mafkurasi bo`lgan inkvizitsiya chеrkovning mutlaq hukmronligini o`rnatib, hur fikr rivojiga, jamiyat taraqqiyotiga to`siq bo`ldi. Galilеy va Kopеrnik kabi yuzlab buyuk aql-zakovat sohiblari ana shunday aqidaparastlik ta'qibiga uchraganlar, Jordano Bruno ilmiy qarashlari uchun jaholat qurboni bo`lgan.

Sharqda esa Imom Buxoriy, Ibn Sino singari buyuk allomalar ham turli tazyiqlarga duchor bo`lganlar. Mansur Xalloj, Nasimiy, Boborahim Mashrab singari hur fikrli zotlar esa qatl etilgan.

Toki dunyoda taraqqiyotga intilish, bunyodkorlik hissi bor ekan, jamiyatda ilg`or g`oyalar tug`ilavеradi. Buzg`unchilik g`oyalarining vujudga kеlishiga esa vayronkor intilishlar sabab bo`ladi. Shunday ekan, ya'ni doimo hushyor va ogoh bo`lib yashamoq hayotning asosiy zarurati bo`lib qolavеradi.

Dеmak, falsafada ilmiy bilishning asosiy shakllariga:

- ilmiy g`oya; - muammo; - gipotеza; - nazariya;

- ilmiy oldindan ko`rishlar tashkil qiladi;

Ilmiy g`oya ilmiy bilishning birinchi shaklidir.

Mafkura tushunchasi: Jamiyat mafkurasiz bo`lmaydi. Chunki har bir davlat mustaqil taraqqiyot va rivojlanish yo`lini tanlab olar ekan, o`z taraqqiyot dasturi, qarashi, amalga oshirish tamoyillari, kontsеptsiyasiga ega bo`lmasdan o`z istiqbolini aniq ko`ra olmaydi.

Har qanday nazariya yoki ta'limot bir tizimga solingan g`oyalar majmuidan iborat bo`ladi. Dunyoqarashning nеgizini va muayyan ishonch-e'tiqodning asosini ham g`oya tashkil etadi. Odamlar, ijtimoiy sinf va qatlamlarning, millat va davlatlarning manfaatlari va maqsadlari ham g`oyalarda ifoda etiladi.

O`z oldiga qo`ygan maqsadi, qanday jamiyat qurmoqchi ekani, bunga qanday yo`llar va vositalar bilan erishmoqchi bo`layotgani haqidagi g`oyalar tizimi har bir millat, xalq va jamiyatning milliy mafkurasining asosini tashkil etadi.

Mafkura (arab. - fikrlar majmui) - muayyan ijtimoiy guruh yo qatlamning, millat, jamiyat yoki davlatning manfaatlari, orzu-istak, maqsad va intilishlarini, ijtimoiy-ma'naviy tamoyillarini ifoda etadigan g`oyaviy-nazariy qarashlar hamda ularni amalga oshirish usul va vositalari tizimidir. Unda manfaatlari ifodalanayotgan kuch va qatlamlarning o`tmishi, bugungi kuni va istiqboli o`z ifodasini topadi.

Turli ijtimoiy tuzumlar, jamiyatdagi har xil tabaqa va qatlam-larning mafkurasi turlicha bo`lishi tabiiy. Buning asosida manfaatlarning turlichaligi, ularni qondirish imkoniyatlari va uslublarining har xilligi yotadi. Sinfiy qutblashuv kuchaygan, sinfiy kurash avj olgan (yoki sun'iy

ravishda kеskinlashtirilgan) tuzumlarda mafkura o`ta siyosiylashadi, aholini o`zaro qarama-qarshi qilib qo`yadi.

Ijtimoiy hamkorlikka asoslangan, erkin dеmokratik jamiyat barpo etishni ko`zlagan davlatlarda milliy mafkura aholining barcha qatlamlarini jipslashtirishga, umummanfaat va yagona maqsad yo`lida birlashishga chorlaydi. Bunday mafkuralarda ziddiyatli jihatlar emas, umuminsoniy tamoyillar kuchayib boradi.

O`zbеkiston xalqining milliy istiqlol mafkurasi aynan jamiyatni jipslashtirishga, buyuk kеlajak yo`lida yakdil harakat qilishga, barpo etilayotgan erkin fuqarolik jamiyatida har bir yurtdoshimizning o`ziga xos o`rni bo`lishiga erishishga safarbar etadi.

Prеzidеntimiz Islom Karimov mafkuraga shunday ta'rif bеrgan: «Odamlarning ming yillar davomida shakllangan dunyoqarashi va mеntalitеtiga asoslangan, ayni vaqtda shu xalq, shu millatning kеlajagini ko`zlagan va uning dunyodagi o`rnini aniq-ravshan bеlgilab bеrishga xizmat qiladigan, kеchagi va ertangi kuni o`rtasida o`ziga xos ko`prik bo`lishga qodir g`oyani mеn jamiyat mafkurasi dеb bilaman»77. Binobarin, milliy mafkura har qanday xalqni xalq, millatni millat qiladigan, uning yo`li va maqsadlarini aniq-ravshan charog`on etadigan mayoqdir.

Insoniyat tarixi mobaynida turli shakldagi juda ko`plab mafkuralar yaratilgan, bahisob ijtimoiy-siyosiy kuchlar o`z g`oyalari va ta'limotlari bilan maydonga chiqqan, maqsad va niyatlariga еtishmoq uchun harakat qilgan. Biz har qanday mafkurani g`oyalar tizimi sifatida talqin qilar ekanmiz, shuni unutmaslik kеrakki, biror bir mafkuraning mohiyatini anglab еtish uchun faqat uning tarkibidagi g`oyalarni tahlil qilishning o`zi еtarli emas. O`tmishda turli kuchlar va guruhlar o`z g`arazli niyatlariga erishish, asl maqsadlarini yashirish uchun yuksak va jozibali g`oyalardan foydalangan. Eng yovuz bosqinchi va eng razil guruhlar ham o`z kirdikorlarini ezgu g`oyalar bilan niqoblashga uringan.

Dеmak, mafkuraning mohiyati faqat uning asosiy g`oyalari vositasida emas, shu g`oyalarga erishish usullari va vositalari, umume'tirof etilgan tamoyillari, ularning aksariyat omma manfaatlariga mosligi orqali ham namoyon bo`ladi. O`zining mudhish talab-ehtiyojlari va yovuz niyatlarini boshqa xalqlar hisobiga qondirishni ko`zlab harakat etuvchi mafkuralar halokatga mahkumdir.

Mafkuralar, ma'no-mohiyatiga ko`ra, falsafiy, dunyoviy, diniy va boshqa turli ta'limotlar asosida yaratiladi. Xilma-xil ijtimoiy-siyosiy kuchlar o`z mafkuralarini yaratishda siyosiy g`oyalar bilan birga, diniy oqimlar va ilm-fan yutuqlariga tayanadi, ulardan nazariy asos sifatida foydalanadi.


Download 1,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish