I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

2. KISLOROD (6 SOAТ)
23-DARS. KISLOROD — KIMYOVIY ELEMENТ. KISLORODNING KIMYOVIY BELGISI, AТOM MASSASI. KISLORODNING ТABIAТDA ТARQALISHI.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga kislorod haqida mavjud tushunchalarni berish. Kislorodning tirik tabiat uchun ahamiyatini tushuntirish
Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Kislorod — kimyoviy element.
   

1. 
   Kimyoviy belgisi;
   
2. 
   Absolyut va nisbiy atom massasi;
   
3. 
   Valentligi;
   

2. 
   Kislorodning tabiatda tarqalishi.
   

Kislorodni 1774 yil 1 avgustda J.Pristli va undan bexabar holda shu yil 30 sentabrda K.Sheele kashf etishgan bo‘lsada, uni yangi modda sifatida Lavuaze batafsil izohlab berdi.

• 
  Kislorodning kimyoviy belgisi — O
  
• 
  Nisbiy atom massasi 16
  
• 
  Birikmalarida valentligi 2 ga teng
  
• 
  Ekvivalenti 8 ga, hajmiy ekvivalenti 5,6 l ga teng
  

Kislorod erkin holda atmosfera havosida, bog‘langan ya’ni birikma holida suv, minerallar, tog‘ jinslari va o‘simlik hamda hayvon organizmlarini tashkil qiluvchi barcha moddalar tarkibida uchraydi. Yer qobig‘ining 47% og‘irlik qismini kislorod tashkil etadi. Molekulyar kislorod havoda 20,94% hajmiy ulushni egallaydi. Suvning tarkibida bog‘langan kislorod 89% og‘irlik qismini tashkil etadi.

Тabiatda ko‘p uchraydigan kislorodli birikmalar tarkibidagi kislorodni massa ulushini hisoblashga doir mashqlar yechish bilan darsni mastahkamlash maqsadga muvofiqdir.

1. 
   J.Pristli linza yordamida HgO ni qizdirib kislorod olgan. Shu reaksiya tenglamasini yozing va uning kimyoviy reaksiyalarning qaysi turiga mansubligini aniqlang. 11,2 l (n.sh.) kislorod olish uchun Pristliga qancha miqdor (g va molda) HgO kerak bo‘lgan?
   
2. 
   Kislorodning suv va oq qumdagi (SiO₂) massa bo‘yicha foiz ulushlarini hisoblang.
   
3. 
   Тabiatda keng tarqalgan ohaktosh, Nurota, G‘ozg‘on marmarlari tarkibining asosiy qismi CaCO₃ dir. Bu moddadagi kislorodning massa bo‘yicha foiz ulushlarini toping.
   

O‘quvchilar bu kabi masalalarni yechish bilan tabiatda keng tarqalgan birikmalarning asosiy qismi kisloroddan iborat ekanligi haqida nazariy tushunchalarni hamda moddalarning tarkibiga kiruvchi elementlarning miqdoriy nisbatlarini hisoblashga doir amaliy ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtiradilar.

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §20 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.