|
6.1. Balalardin oylawin diagnostika qiliw metodlari
Oylaw social hayatiy sharoitida payda bolatugin hadise bolip, ol a’weli ken’ predmetli xizmet sipatinda payda boladi.Keyinshelik ol <> is-ha’reket minezin aliwshi formag’a aylanadi.Oylaw insan biliw xizmetinin’ joqari formasi sipatinda a’tirap a’lemdi uliwmalastirg’an halda baylanisli ko’rinis payda etiw imkanin beredi,predmetler menen hadiyseler ortasinda baylanis ha’m mu’nasibetlerdi sho’lkemlestiredi.
Oylaw-jan’aliqti izlew ha’m ashiwdan ibarat psixik process.Bul
Janaliq subektiv boliwi,yagni oni kimlardin qawanlardir tapqan boliwi mumkin,lekin subekt oylaw jarayoni jardeminde o’zi ushun onijanadan payda etedi,bolmasa bizler kobirek este saqlaw,otken tajriybelerimizdi qayta tiklegen bolamiz.Balalardi oqitiwda oylawdin usi zarur belgisin tiykar qilib aliwimiz mumkin. Mektebkeshe tarbiya jasi- psixik rawajlaniwdin’ intensive basqishi esablanadi. Usi jastan balada ulkun ozgerisler payda boladi,yag’niy psixofiziologikaliq qasiyetlerdin rawajlaniwidan baslap,so qiyin jan’a shaxsiy obrazlarining payda boliwina shekem bolip otedugin jarayanlar sodir boladi.Taza obrazlarni, xayoliy hodisalarni analiz qilish maktabgacha tarbiya jasindag’I balalarga mas, biraq natiyjeler hamishe jaqsi bolmasada ham, balalar xizmetin korib shiqqanimizda, bizler sol narsege ikrar boldiq, balalar predmentlerini qiyal qilib qoymay, olardin’ o’z-ara baylanisligini ham qiyaliy oylaydi eken.
Qiyaldin rawajlaniwi, oylawdin’ shakllanayotgan jaroyani menen suretlenedi, bul payda boliw balanin’ qiyaliy qiyallarinin’ iqtiyariy korsetkishleri menen baylanisli.Bunday imkaniyat 5-6 jasli balalarda janede joqari boladi. Sebebi bala taza aqiliy hareket usillaarini juda tez ozlestirib aladi. Aqiliy xizmetde taza usullardin rawajlanip bariwi, sirqi ortaliqtin’ hareketin ozlestirib aliwdagi bala is-hareketi, bilim ham tarbiya protsesinde zarur a’himuyetke iye. Bul oz nawbetinde , mektebgeshe tarbiya jasindagi balalardin’ obrazli oylawinin’ rawajlaniwi ushin en’ maqbul imkaniyat dawiridir.
4-5jasli balalarda konikpe ha’m konikpelerinin’ rawajlaniwi hamde shakillanishda intensivlik ko’zge taslanadi, bul ese sirtqi ortaliqti uyreniwge imkaniyat beredi. Aqil rawajlaniwindag’i bunday ko’rsetkish,ko’rgizbeli ha’reketli oylawg’a “tayyarlaniw da’wiri” esaplanadi.Bul bolsa,o’z na’wbetinde,balanin’ orap turg’an a’tirap-ortaliqti u’yreniw waqtinda faktlarg’a tiykarlang’an xalda oylaw ham tusinikke iye boliwga jardem beredi.Bul usi menen tariflenedi, bala mashqalali jagdaylardin’ sheshimin qiyal formasinda qabil qilg’an halda ameliy hareketlerdi qollamaydi. Mektepkeshe tarbiya jasinin’ son’inda korgizbeli –obrazli oylawdin’ en’ joqari formasi- korgizbeli-sxematik oylawdin rawajlaniwi ko’zge taslanadi.
Korgizbeli-sxematik oylaw sirtqi ortaliqti ozlestirib aliw ushin ju’da’ u’lken imkaniyatlar jaratadi, yagniy har qiyli predmetlerdi ham waqiyalardi uluwmalastiriw modeli ushin derek bolip xizmet qiladi. Bundan tisqari, oylawdim’ korgizbeli-sxematik formasi, logikaliq oylawdi rawajlantiriwdin’ tiykatg’i negizida bolip esaplanadi.
SHeshimi qilib soni aytiwimiz mumkin, 5-7 jasli balalar mashqalali jagdaylarda sheshimdi tawiga maselege oylawdin’ 3 xil formasi bilan jandasadi eken. Olarg’a:
Korgizbeli-hareketli oylaw
Korgizbeli-obrazli oylaw
Logikaliq oylaw
Mektepkeshe tarbiya jasindagi balalarda tiykargi obrazli, soz-logikaliq ham korgizbeli-hareketli oylaw turi rawajlangan boladi.So’z-logikaliq oylaw turi ese mektepgeshe tarbiya jasindagi balalarda endi rawajlaniw dawirinde boladi.Mine sonin’ushin ham mektepkeshe tarbiya jasindagi balalardin’ intellektini diognostika qiliw ushin, birinshi nawbetde obrazli, so’z-logikaliq ham korgizbeli-hareketli oylaw turlerine itibar qaratiw kerek.
Bizler malim qilib atirgan psixodiagnostik metodikalar oylawdin usi 2 turg’e tiyisli.
Obrazli-so’z logikaliq oylaw ham, korgizbeli-hareketli oylaw ham ozine bir qansha qasiyetlerge iye. Sol qasiyetler har qiyli tapsiriqlar sheshimini izlew basqiwlarinda payda boladi. Mine sol baylanislar ham munasebetler sebebli balalarda obrazli – so’z-logikaliq ham korgizbeli-hareketti oylaw diagnostikalaw ushin, bizler har eki turdin’za’rur ahimiyetlerin esabqa algan halda ,usi oylaw turlerin bes metodika usinis etemiz.
Kishkene ham ulken mektepgeshe tarbiya jasindagi balalardin’ intellectual rawajlaniwi korsetkishleri jas dawirleri menen bir-birinen ajralib turiwi sebebli,onin’ metodik qollanbag’a 3jastan 4jasqa ham 4jastan 5 jasqa shekemgi balalardin’ jasindag’I ayirmashiliqti esabqa alg’an halda ayriqsha har qiyli variantlar kirgizilgen.
Endi har eki oylaw turine usinis qiling’an metodikalarg’a toqtab otemiz.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
