I. O’quv materiallari 1-modul. Menejment nazariyasi asoslari

Vaziyatli  yondoshish

ning  mohiyati  shunday  iboratki,  tahlilni  o’tkazishga  qiziqish 

uyg’otadigan  sabab  bo’lib  aniq  vaziyat  hisoblanadi,  uning  keng  diapazoni  boshqarishning 

samarasiga  jiddiy  ta’sir  o’tkazadi.  Bunday  yondoshishda  boshqarish  tizimi  variyatning 

xarakteridan bog’langan holda o’zining har qanday xarakteristikasini o’zgaritirishi mumkin. 

Boshqaruv  vazifalarini  bajarishda  korxona  va  tarmoklar  o’rtasida  vaziyat  o’zgarishlari  deb 

ataladigan  farkdarga  e’tibor  berish  lozim.  Ular  ikki  xil  buladi:  tashki  va  ichki.  Ichki 

o’zgarishlar  anik  korxona,  tarmokni  tavsiflaydi.  Ichki  muhitga  korxona  maqsadlari, 

resurslari,  kattaligi,  vertikal  va  gorizontal  meunat  taksimoti  va  x.k.  kiradi.  Korxonalar 

o’rtasidagi ichki farklari binolar o’rtasidagi farkka uxshaydi. Masalan, binolar arxitekturasi, 

materiali,  kattaligi  bilan  fark  kilib.  Bu  fark  natijasida  ularning  biri  klub,  boshqasi  kishilar 

yashaydigan  uy  bulishi  mumkin.  Xuddi  shunday  tarzda  korxonalarning  ichki  farklari 

ularning vazifalarini  belgilaydi. Bu o’zgarishlarni  ma’lum darajada  nazorat  qilish  mumkin 

va  ular  boshqaruv  qarorlari  natijasida  vujudga  keladi.  Rahbariyat  tomonidan  ichki 

o’zgarishlar  borasida  qabul  qilinadigan  qarorlar  qanchalik  samarali  va  unumdor  faoliyat 

yuritishni belgilaydi. 

Korxona kattaligi ichki farqlar korxonani boshqarishga qanday ta’sir etishning yorqin 

namoyon  qiladi.  Yirik  aksiyadorlar  jamiyatini  boshqarish  bilan  kichik  korxona,  do’konni 

boshqarish  o’rtasida  katta  farq  mavjud.  Korxona  qancha  katta  bo’lsa,  uni  boshqarish  ham 

shunchalik qiyin bo’ladi. 

Tashqi  o’zgarishlar  korxonadan  tashqaridagi  muhit  omillaridir.  Ular  katoriga  yirik 

raqobatchi  korxonalar  texnika  va  texnologiyani  olish  manbalari,  ijtimoiy  omillar,  davlat 

boshqaruvi  kiradi.  Tashki  muhit,  tashqi  o’zgarishlar  koxona  faoliyatiga  turlicha  ta’sir 

ko’rsatadi. Shu sababli boshqaruv qarorlarini qabul  qilishda vaziyatni uisobga  olish zarur. 

Qaysi o’zgarishlar korxona muvaffaqiyatiga kuchliroq ta’sir qilishini ko’rsatish etarli emas. 

Turli  tuman  vaziyat  ko’rsatkichlari  va  boshqarish  jarayonining  barcha  vazifalari  o’zaro 

bog’liq,  hamda  ularni  bir-biridan  ajratib  kurib  chiqish  mumkin  emasligi  ma’lum 

qiyinchiliklarga olib keladi. Suvga tashlangan tosh butun kul bo’ylab tarkaluvchi tulkinlarni 

xosil kilgani kabi, biror muxim omilning o’zgarishi butun korxona faoliyatida aks etadi. 

Korxona faoliyati samaradorligiga ko’plab ham ichki xam tashqi omillar ta’sir etishi 

sababli uni boshqarishning eng yaxshi usuli aniq vaziyatni hisobga olgan holda belgilanadi. 

Shu vaziyatga  eng  mos bo’lgan  usul eng  samarali usul  buladi.  Shu sababli  muvaffaqiyatli 

boshqaruv integrasiya qilingan yondashuvni talab etadi. 

Vaziyat  yondashuvi  bilan  uzviy  bog’liq  tizimli  yondashuvda  turli  xususiy 

yondashuvlar, boshqaruv vazifalari uzviy bog’liq bulib, korxona kator o’zaro bog’liq kichik 

tizimdan  iborat  tizim  sifatida  o’rganiladi;  tizim  nazariyasi  rahbarlarga  tizimning  alohida 

qismlari  o’rtasidagi  tizim  va  uni  o’rab  turgan  muhit  o’rtasidagi  bog’liqlikni  tushunishga 

imkon  beradi.  Vaziyat  yondashuvi  tizim  nazariyasini  amalda  qo’llashni  korxonaga  ta’sir 

etuvchi  asosiy  ichki  va  tashki  o’zgarishlarni  aniklash  yuli  bilan  kengaytiriladi,quyilgan 

maqsadga  erishish  uchun  boshqaruvning  aniq  usullarini  aniq  vaziyat  bilan  bog’lab  amalga 

oshirish imkonini beradi.